động kéo theo cái chết của người kia. Bất chấp những gì anh cố gắng tự nhủ,
anh thực sự tin vào điều đó. Hơn hết anh nghĩ: Nếu mình đến gặp S., thì
mình sẽ biết là ông đã chết; nhưng nếu mình tránh xa khỏi ông, điều ấy có
nghĩa là ông còn sống. Vì vậy, bằng cách duy trì sự xa cách, A. cảm thấy
mình đang giúp S. ở lại trong thế giới này. Ngày qua ngày, anh dạo quanh
Paris với hình ảnh S. trong đầu. Một trăm lần trong ngày, anh tưởng tượng
mình bước vào căn phòng nhỏ ở Place Pinel. Và cứ vậy, anh không thể nào
dám bước chân tới đó. Đó là khi anh nhận ra mình đang sống trong trạng
thái câu thúc cực điểm.
* * *
Lời bình luận thêm về bản chất của cơ hội.
Từ lần cuối anh gặp S., vào khoảng cuối những năm sống ở Paris (1974),
một tấm ảnh đã được giữ lại. A. và S. đứng bên ngoài, cạnh cánh cửa dẫn
vào nhà S.. Người này khoác vai người kia, và trên mặt họ tỏa ra ánh sáng
không thể nhầm lẫn của tình bạn và tình đồng chí. Tấm ảnh ấy là một trong
vài món vật kỷ niệm mà A. mang theo cùng mình đến căn phòng ở phố
Varick.
Khi nghiên cứu lại tấm ảnh vào lúc này (đêm Giáng sinh 1979), anh chợt
nhớ đến một tấm ảnh khác anh thường thấy trên tường nhà S., S. thời còn
trẻ, có thể là mười tám, mười chín tuổi, đứng cùng với một cậu bé chừng
mười hai, mười ba. Cùng với không khí của tình bạn ấy, cùng nụ cười, cùng
tư thế tay choàng vai ấy. Cậu bé, S. đã kể cho anh, là con trai của Marina
Tsvetayeva
. Marina Tsvetayeva, người đứng ngang hàng Mandelstam
trong tâm trí A. như những thi sĩ vĩ đại nhất của nước Nga. Nhìn vào tấm
ảnh năm 1979 này với anh là nhìn vào cuộc đời bất khả của bà, kết thúc khi
bà treo cổ vào năm 1941. Trong nhiều năm giữa thời kỳ nội chiến và lúc qua
đời, bà sống trong cộng đồng người Nga di cư tại Pháp, cũng là cộng đồng
mà S. được nuôi lớn, ông biết bà và trở thành bạn của con trai bà, Mur.
Marina Tsvetayeva, người đã viết: “Có thể đó là cách tốt hơn/ Để thống trị
