lực không được tôn trọng, quan lại chấp hành thì quen lười biếng, thành ra
đặc quyền hoành hành, quyền lực không tỏ rõ, trăm họ lại càng bị bóc lột,
bởi thế ắt phải dùng hình luật nghiêm ngặt để chỉnh đốn hành vi của quan
lại, để khiến tập uy tín của quyền lực.
Nghiêm chỉnh mà nói, tình thế thiên hạ khi Hán Cao tổ vào Quan Trung là
đời loạn, thời thế Ích Châu khi Gia Cát Lượng vào Thục là trễ nải chính sự.
Mà đã trễ nải thì quyền lực không được tôn trọng, quan lại lười biếng, dân
chúng xem thường pháp luật nên phải lấy điều luật để chỉnh đốn. Đời loạn
thì quyền lực không được mọi người thừa nhận, đây đó lập trường khác
nhau tranh giành không thôi, điều quan trọng nhất lúc ấy là sách lược khoan
dung để tranh thủ hoà hợp.
4. Định rõ pháp lệnh, nghiêm chỉnh chấp hành.
Khi ban hành pháp luật, ắt nên có tiêu chuẩn rõ ràng, nếu không sẽ làm cho
người ta oán hận; bởi thế Gia Cát Lượng mau chóng vì chính quyền mới mà
xác định tiêu chuẩn khách quan trong khi chấp hành.
Trong cuốn Tam quốc chí của Trần Thọ, phần nói về “Gia Cát Lượng tuyển
tập” có nhắc đến những cuốn “Pháp kiểm”, “Khoa lệnh”, “Quân lệnh”, đều
gắn liền với việc này.
Trong những cuốn sách ấy, đáng để ý là cuốn “Khoa lệnh”, gồm những luật
lệ được Gia Cát Lượng cùng với Y Tịch, Pháp Chính, Lưu Ba, Lý Nghiêm
viết ra. Đáng tiếc những điều lệ ấy đều đã thất truyền chẳng thể biết được
nội dung cụ thể của nó.
Gia Cát Lượng không nghĩ đến miễn trừ, ông ta cho rằng pháp lệnh phải có
chuẩn mực không nên tùy tiện miễn giảm, cho nên nhiều người lúc bấy giờ
phê bình ông không thể tất nhân tình. Gia Cát Lượng chỉ đáp rằng: “Cai trị
nên dựa vào đại đức, không lạm dụng tiểu đức, kể như Lưu Biểu, Lưu
Chương làm ví dụ, thường rộng tha thứ, không thích hợp với việc cai trị
quốc gia. Tể tướng Tiền Hán là nhà doanh nho Khuông Hành, lão thần đời
