KHỔNG MINH GIA CÁT LƯỢNG ĐẠI TRUYỆN - Trang 290

5. Hành pháp và giáo hoá.
Tư tưởng pháp trị của Gia Cát Lượng chủ yếu chịu ảnh hưởng bởi các quan
gia đời Tần như Thương Ưởng và Hàn Phi, hoặc Đổng Trọng Thư đời Tiền
Hán, chủ trương trị quốc là pháp luật và lễ nghi cùng vận dụng, uy quyền và
đạo đức cùng thi hành; ông ta nhấn mạnh giáo huấn để hiểu rõ pháp luật,
khuyến khích điều thiện mà đẩy trừ cái ác, lấy pháp làm thể, đề cao công
bằng khách quan; lấy đức mà vận dụng, đề cao giáo hoá làm gốc.
Gia Cát Lượng tuy theo pháp trị của Thương Ưởng, lại không đam mê với
chủ nghĩa uy quyền. Ông ta phê bình Thương Ưởng chú trọng ở pháp luật,
xem nhẹ giáo hoá, ấy chỉ là thấy một phía. Bởi thế phải lấy dài vá ngắn, kết
hợp hành pháp và giáo hoá.
Do vẫn đang ở trạng thái chiến tranh, bởi thế pháp luật điều lệnh trong nước
như “Tam thân, ngũ giới” mọi người đều phải hiểu rõ triệt để, để cảnh giác,
tránh vi phạm lệnh cấm.
Để khuyên răn các quan viên, tướng sĩ nước Thục, ông đã định rõ các điều
luật chấp hành như “Bát vụ”, “Thất giới”, “Lục khủng”, “Ngũ cụ”, chỉ ra cụ
thể đâu là thiện đâu là ác, đâu là việc nên làm, đâu là việc không nên làm;
cũng giống như những sách gối đầu giường bây giờ, để hướng dẫn mọi
người biết đúng làm đúng.
Bùi Tùng Chi cũng đã dẫn lời Lý Hưng đời Tấn nhận định về Gia Cát
Lượng, cho rằng ông ta dùng hình pháp phỏng theo nước Trịnh, giáo hoá
phỏng theo nước Lỗ, cũng là nói phong cách pháp trị của Gia Cát Lượng
vừa có tác phong nghiêm minh mà công bằng của Tử Sản danh tướng nước
Trịnh thời Xuân Thu, cũng lại có tinh thần khuyên người không mỏi của
Khổng Tử nước Lỗ. Trần Thọ cũng đã nói:
“Cuối cùng trong khắp nước, đều sợ mà cảm mến, hình pháp uy nghiêm mà
không oán, lấy lòng thành mà khuyên răn sáng tỏ vậy”.
Tấm lòng nhân ái, xử sự công bằng, định ra pháp luật rõ ràng, khuyến thiện
không mỏi, giữ pháp luật nghiêm chỉnh tuyệt đối không tư riêng, tinh thần