6.
Chỉ ở Zeitz tôi mới nhận ra rằng ở tù cũng có những ngày bình thường,
thậm chí cuộc sống tù đày thực chất là những ngày thường ảm đạm. Như tôi
đã ở trong một tình huống na ná như thế này, một lần trên tàu hỏa, trên
đường đến Auschwitz. Ở đó tất cả tùy thuộc vào thời gian và khả năng của
mỗi người. Chỉ có điều ở Zeitz – cứ dừng lại ở ví dụ của bản thân tôi – tôi
cảm thấy: con tàu đã dừng lại. Nhưng mặt khác – và điều này cũng đúng –
bao nhiêu thay đổi đã diễn ra trước mắt tôi, xung quanh tôi và trong bản thân
tôi, chúng vụt qua với tốc độ cao đến mức tôi cũng không theo kịp nổi.
Nhưng ít nhất, tôi có thể nói thêm điều này nữa: về phần mình, tôi đã đi toàn
bộ chặng đường, mọi cơ may có thể xuất hiện trên con đường này, tôi đã thử
hết mình. Bất luận thế nào, khi bắt tay vào một việc mới, dù ở đâu chăng
nữa, thậm chí trong trại tập trung, trước hết phải làm với ý đồ tốt – ít nhất là
tôi thấy như thế: trước mắt tôi cần trở thành tôi cần trở thành một tù nhân
tốt, rồi trong tương lai điều gì đến sẽ đến – đại khái quan niệm của tôi là thế,
tôi hình thành cách sống dựa vào đó, như nhìn chung tôi cũng thấy ở những
người khác. Chẳng bao lâu sau, thật dễ hiểu, tôi nhận ra rằng những ý kiến
tích cực về Arbeitslager mà tôi được nghe thấy khi ở Auschwitz chắc chắn ít
nhiều dựa trên những thông tin phóng đại. Nhưng về tất cả mức độ của sự
phóng đại, và chủ yếu về những suy diễn sinh ra từ đó thì tôi không – không
thể lập tức xác định chính xác – cho bản thân mình, và tôi nhận thấy điều
này cũng vậy ở những người khác, tôi dám khẳng định là như vậy ở toàn bộ
gần hai ngàn tù phạm khác của trại này, tất nhiên trừ những người đã tự tử.
Trường hợp của họ là cá biệt, và không thể nào có quy luật, không thể lấy đó
làm chuẩn mực – mọi người đều công nhận. Tin tức về một vài vụ kiểu đó
thỉnh thoảng cũng đến tai tôi, tôi nghe người ta tranh luận, bàn tán, một số
người công khai phản đối, số khác tỏ ra thông cảm hơn, những người quen
biết thì thương tiếc – nhưng nhìn chung mọi người đều luôn luôn cố gắng
