“có nghĩa là gì không?” Tôi bảo sao lại không: “Ungar, nghĩa là người
Hung.” “Không,” ông bảo, “đó là Unschuldig, nghĩa là ‘vô tội,’ rồi ông
cười, gật gật đầu với vẻ mặt tư lự, như thể bằng cách nào đó ông bằng lòng
với ý nghĩa này, tôi cũng không rõ vì sao. Về sau tôi còn thấy cái vẻ đó trên
nét mặt của những người khác khi nghe họ nói câu đùa vui này, khá nhiều
lần trong trại vào lúc ban đầu: cứ như thể chỉ là từ đó họ có thêm cảm giác
ấm áp, và nó mang lại sức mạnh – minh chứng cho điều đó là những nụ cười
giống nhau, là vẻ thư giãn trên mặt, và biểu hiện của một nụ cười đau đớn
nhưng vẫn có vẻ gì đó tuyệt vời những khi họ nói và nghe nó vô số lần, có
chút gì từa tựa như khi ta nghe một bản nhạc làm rung động con tim hay một
câu chuyện đặc biệt xúc động.
Vì ở họ tôi cũng nhận ra sự cố gắng, nhận ra một mong muốn giống
nhau: họ muốn chứng tỏ mình là một tù phạm tốt. Dẫu sao đi chăng nữa, thì
đó chính là vì lợi ích của chúng tôi, hoàn cảnh đòi hỏi thế, có thể nói cuộc
sống ở đây buộc người ta phải như vậy. Nếu các hàng đúng chuẩn theo quy
định và quân số đầy đủ, thời gian điểm danh cũng ngắn hơn – ít nhất vào
giai đoạn đầu. Nếu làm việc chăm chỉ, chúng tôi có thể tránh được chẳng
hạn như là chuyện bị đánh đập – thường là vậy, trong đa số các trường hợp.
Thế nhưng, tôi nghĩ ít ra là lúc đầu, có lẽ hoàn toàn không chỉ riêng cái
lợi này, không chỉ duy nhất điều này dẫn dắt ý nghĩ của mỗi chúng tôi, có
thể nói danh dự như thế. Chẳng hạn như công việc, tôi xin bắt đầu bằng buổi
chiều lao động đầu tiên: nhiệm vụ là xúc hết một toa xe sỏi màu xám.
Citrom Bandi, sau khi – tất nhiên được sự cho phép của người lính gác đã
đứng tuổi, thoạt nhìn thấy ông ta là loại lính có vẻ vui tính – chúng tôi cởi áo
(đó là lần đầu tiên tôi nhìn thấy làn da nâu hơi vàng và những cơ bắp nở
nang cùng một vết chàm màu đen phía dưới ngực trái của anh), nói: “Nào,
hãy cho bọn này biết dân Pest làm việc thế nào!” có vẻ như anh nghĩ tới điều
này một cách hết sức nghiêm chỉnh. Và tôi có thể nói rằng nếu tính đến
chuyện đây là lần đầu trong đời tôi dùng chĩa xúc, thì người lính gác đang đi
đi lại lại có bề ngoài như một ông thợ cả kia chắc hẳn cũng hài lòng, và điều
đó tất nhiên càng gia tăng khí thế làm việc của chúng tôi. Nhưng giữa chừng
