rằng có thể là do chúng tôi thay đổi, tất nhiên là thế, chỉ có điều tôi khó nhận
ra hơn. Chẳng hạn nếu nhìn Citrom Bandi thì tôi không thấy trên người anh
có gì đặc biệt. Nhưng tôi thử nhớ lại anh, và so sánh với hình ảnh đầu tiên
khi anh xếp hàng bên phải tôi, hoặc trong buổi làm việc đầu tiên, với những
cơ bắp nở nang, co bóp, gân guốc dẻo dai và rắn chắc, cử động lên xuống
nhịp nhàng, và khi đó tôi đã hơi ngờ vực. Chỉ đến lúc này tôi mới hiểu rằng
thời gian đôi khi có thể lừa dối con mắt chúng ta, có vẻ như thế. Tôi đã bỏ
qua không chú ý đến quá trình diễn ra trong cả một gia đình, ví dụ như gia
đình Kollmann. Trong trại ai cũng biết họ. Họ đến từ một vùng có tên là
Kisvárda
, từ vùng ấy ở đây còn khá nhiều người nữa, và từ cách người ta
xưng hô với họ tôi suy ra chắc họ có thể là những người có uy thế. Họ có ba
người: ông bố đầu hói vóc người nhỏ bé, một con trai lớn và một cậu nhỏ
hơn, cả hai không giống bố, nhưng mặt mũi giống hệt nhau – theo đó, tôi
nghĩ có lẽ cả hai cùng giống mẹ – cùng tóc vàng, mắt xanh như nhau. Cả ba
lúc nào cũng đi với nhau, và nếu có thể: tay nắm tay. Thế mà sau một thời
gian, tôi nhận thấy ông bố hay tụt lại, và hai cậu con trai thường phải giúp,
phải nắm tay kéo bố cùng đi. Một thời gian sau không thấy ông bố đi cùng
với hai người con nữa. Rồi không bao lâu sau người anh phải đỡ cậu em út.
Sau đó một dạo cậu út cũng mất hút, chỉ còn người anh kéo lê bản thân
mình. Và đến giờ tôi không còn thấy anh ta nữa. Tất cả những chuyện này,
phải nói, tôi đã nhận ra, chỉ có điều không phải theo cách mà sau này – nếu
suy nghĩ về nó – tôi đã tóm tắt lại, đã kể ra tất cả, mà chỉ quen dần từng nấc,
từng nấc một – và như thế, rồi thực chất tôi cũng chẳng nhận ra. Mặc dù có
vẻ như chính tôi cũng có thể đã thay đổi, vì tay “thợ làm đồ da” mà một hôm
tôi nhìn thấy đàng hoàng đi từ lều bếp bước ra – và tôi cũng được biết hắn
được phân công chỗ làm cùng những người gọt khoai tây đáng ghen tị – lúc
đầu không thể nhận ra tôi. Tôi phải chứng tỏ mãi với cậu ta là tôi là dân từ
xưởng “Shell”, và hỏi cậu xem liệu trong nhà bếp ngẫu nhiên có gì đút
miệng được không, một chút thức ăn thừa dưới đáy nồi chẳng hạn. Cậu ta
bảo để cậu ta xem, và cậu không muốn gì cho bản thân mình, nhưng ngẫu
nhiên tôi có thuốc lá không, vì gã Vorarbeier nhà bếp “chết vì thuốc,” như
cậu ta nói. Tôi thú nhận: không có, thế là cậu ta đi. Chẳng mấy chốc sau đó
