(nhưng rồi tôi cũng vẫn biết, vì trong trại người ta còn nhắc mãi tới chuyện
này: “Hurrah! Ich bin wieder da!” – nghĩa là “Hurra! Tôi lại có mặt đây!”)
Tôi nhìn thấy một khung giàn đóng vội, nom giống như giàn rũ quần áo đặt
trên các sân nhà ở trong nước, bên trên có ba dây thòng lọng – tôi hiểu như
vậy là: treo cổ. Bữa ăn tối tất nhiên không hề được nhắc tới, mà ngay tức
khắc: “Appel!” rồi: “Das ganze Lager: Achtung!”
vang lên ở phía trước, to
hết cỡ, do chính gã Lagäraltester điều khiển. Những người thi hành hình
phạt đã tụ tập đủ, sau một lát chờ đợi, các đại diện quân sự oai vệ cũng xuất
hiện, rồi tất cả đã diễn ra theo đúng cách thức của nó, phải nói rằng cũng
may là cách chỗ chúng tôi đứng khá xa ở phía trước, gần khu tắm rửa, và tôi
tránh không nhìn về phía đó. Tôi chú ý hơn về phía bên trái, từ phía đó bỗng
nghe thấy một giọng lầm rầm, như một điệu nhạc du dương nào đó. Tôi thấy
một cái đầu run rẩy trên một cái cổ gầy nhẳng hướng về phía trước, đi trong
hàng người – nổi bật lên là đôi mắt và cái mũi ướt át tắm trong thứ ánh sáng
gần như phi lý trong giây phút ấy: ông giáo sĩ Do Thái. Lát sau tôi hiểu cả
lời ông nói, hơn nữa nhiều người đứng trong hàng cũng nói theo ông. Chẳng
hạn tất cả người Phần Lan, và còn nhiều người khác nữa. Thậm chí, tôi
không rõ bằng cách nào, nhưng tiếng nói đã lan sang cả Block xung quanh,
vì ở các nơi đó tôi cũng nhận thấy ngày càng nhiều những đôi môi mấp máy,
những đôi vai, đầu, cổ dù chỉ khẽ gật gù, nhưng dứt khoát, từ trước ra sau, từ
sau lên trước. Trong lúc đó, tiếng lầm rầm ở khu giữa hàng người chỉ vừa đủ
nghe thấy, đều đều vọng đi vọng lại liên miên, như tiếng thì thầm dội lên từ
lòng đất: “Jiszkadal, vöjszkadal,” đủ khiến tôi nhận ra chính là “Kaddis,”
bài kinh cầu hồn của người Do Thái. Và nó hoàn toàn có thể cũng chỉ sự
ương ngạnh, cố chấp, sau cùng, duy nhất mà có lẽ tôi không thể không nhìn
nhận rằng hơi bắt buộc, có thể nói là áp đặt và theo một ý nghĩa nào đó là đã
được xác định, đồng thời là phương cách vô ích của sự ương ngạnh (vì cũng
chẳng có gì thay đổi ở phía trước: ngoại trừ vài cái quẫy đạp cuối cùng của
những người bị treo cổ, không có gì chuyển động, không có gì rung chuyển
theo những lời này); nhưng dẫu vậy, bằng cách nào đó tôi có thể hiểu cái
cảm giác mà nhờ đó gương mặt của ông giáo sĩ có vẻ gần như nhẹ nhõm, từ
sức mạnh của nó cả hai cánh mũi ông phập phồng khác thường. Như thể
