còn cậu là người Tiệp, cậu khăng khăng giữ sự khác biệt: “Loiz.” Tôi hỏi
sao cậu biết lắm thứ tiếng thế, cậu kể cậu đến từ vùng Felvidék, nhưng cùng
với rất đông người thân, họ hàng chạy trốn khỏi người Hung, hay khỏi “sự
chiếm đóng của Hung,” và đúng là tôi cũng nhớ đến một ngày đã lâu, khi
còn ở bên nhà, có diễu hành, cờ quạt, quân nhạc và lễ hội suốt cả một ngày,
để mừng Felvidék lại thuộc về Hungary. Cậu ta vào trại tập trung thì đã từ
một nơi – nếu tôi nghe không nhầm – tên Terezin. Cậu ta bảo tôi: “Chắc cậu
phải biết nó dưới cái tên Theresienstadt.” Tôi đáp là không, cả hai cái tên tôi
đều không biết, nghe thấy thế cậu ta rất ngạc nhiên, theo kiểu giống như tôi
thường ngạc nhiên về những người chưa hề nghe nói đến trạm thuế quan
Csepel chẳng hạn. Rồi cậu ta giải thích đó là khu ghetto
của Praha. Rồi cậu
ta còn bảo ngoài với người Hung, người Tiệp, người Do Thái, và người Đức
ra cậu còn có thể nói chuyện được với dân Slovak, dân Ba Lan, dân Ucraina,
thậm chí nếu cần, cả với dân Nga nữa. Cuối cùng chúng tôi đánh bạn với
nhau, tôi kể cho cậu ta nghe chuyện đã làm quen với Bohus ra sao, rồi về
những ấn tượng, những cảm giác ban đầu, những suy nghĩ của tôi trong
ngày đầu tiên, những điều được cậu ta cho là thú vị đến mức cậu đã dịch lại
cho Pjetchka nghe làm anh cứ cười tôi mãi; cũng tương tự, về nỗi sợ hãi của
tôi liên quan đến bệnh nhân người Hung, và câu trả lời của Pjetchka, theo đó
thì điều ấy đã có thể diễn ra từ nhiều ngày trước đó, cái chết của ông ta chỉ
ngẫu nhiên rơi vào thời điểm ấy. Tôi còn kể về cả những điều khác, mỗi tội
hơi khó chịu vì nói câu nào cậu ta cũng bắt đầu bằng: “ten mátyár”
nghĩa
là “cậu người Hung này,” và sau đó mới chuyển qua nói điều này điều nọ,
thế nhưng cũng may là hình như Pjetchka không để ý tới cách nói của cậu,
tôi thấy thế. Tôi còn nhận ra, mặc dù không nghĩ ngợi gì và cũng chẳng kết
luận gì về chuyện đó, rằng thường khá lộ liễu, cậu ta hay có việc gì đó kéo
dài khá lâu ở bên ngoài, và chỉ đến một lần khi cậu ta quay về phòng cùng
với bánh mì và thịt hộp, dễ thấy đó là những thứ đồ nhận được từ Bohus, thì
tôi mới ngạc nhiên, mà tôi đành phải công nhận là vô cớ, dù có nói gì đi nữa.
Cậu ta bảo cậu cũng vô tình gặp Bohus trong buồng tắm, giống như tôi. Ông
cũng hỏi han cậu, như đã hỏi tôi, và những chuyện khác đã diễn ra đúng như
đã xảy ra với tôi. Nhưng có một điều khác biệt là cậu ta nói chuyện được với
