trong ý này ông có phần đúng. Chỉ có điều tôi không hiểu lắm, sao họ có thể
đòi hỏi điều bất khả, và tôi cũng nói ngay: điều gì xảy ra đã xảy ra, và làm
sao tôi có thể điều khiển nổi ký ức của mình. Chỉ có thể bắt đầu cuộc đời
mới, tôi nghĩ, nếu mình sinh ra một lần nữa, hoặc có một sự đày ải, hành hạ,
bệnh tật hay thứ gì đó tương tự tấn công đầu óc tôi, điều mà có lẽ họ không
thể mong muốn cho tôi. “Hơn nữa cháu cũng không nhận ra rằng,” tôi nói
thêm, “đó là những gì khủng khiếp.” Tôi thấy họ ngạc nhiên: “Vậy các bác
phải hiểu thế nào đây,” họ muốn biết, về việc “cháu không nhận ra”? Tôi
liền hỏi lại họ vậy họ đã sống thế nào trong “thời buổi khó khăn” kia?
“Thì… các bác đã sống,” một người trầm ngâm. “Các bác đã cố gắng vượt
qua,” một người khác nói thêm. Chính xác! Họ cũng luôn luôn đi “từng
bước,” tôi nhận xét. Đi “từng bước” nghĩa là sao? Họ lúng túng, và để làm
ví dụ, tôi kể cho họ nghe điểu đó đã diễn ra ở Auschwitz thế nào. Mỗi chyến
tàu – và tôi không nói luôn nhất định là con số này, bởi vì tôi không có khả
năng biết được điều đó – nhưng trong trường hợp của chúng tôi, dù thế nào
cũng phải tính là ba nghìn người. Trong số này cứ cho là có một nghìn đàn
ông. Mỗi trường hợp kiểm tra ta cứ tính là mất một hoặc hai giây, thường là
một giây hơn hai giây. Người đầu tiên và người cuối cùng đừng tính, vì
không bao giờ có ý nghĩa gì; nhưng ở giữa, nơi tôi cũng đang đứng, phải có
khoảng từ mười đến hai mươi phút chờ đợi trước khi chúng tôi tới được chỗ
sẽ ngã ngũ là vào lò thiêu ngay hay còn được hoãn thêm chút thời gian. Lúc
này, trong suốt khoảng thời gian này, hàng người cứ dịch chuyển, tiến dần
lên, và mọi người đều đi từng bước, bước ngắn, bước dài, tùy thuộc vào tốc
độ vận hành đòi hỏi thế nào.
Đến đây tất cả bỗng yên lặng, chỉ có một tiếng động nhỏ: vợ bác
Fleischmann lấy đĩa thức ăn đã hết, và tôi cũng không thấy bác ấy quay lại
nữa. Hai ông già hỏi tôi: “Điều đó thì có liên quan gì đến câu chuyện của
chúng ta, và ý cháu muốn nói gì?” Không có gì đặc biệt, tôi đáp, nhưng
không phải tất cả chỉ là nó “đến,” mà chúng ta cũng đã đi tới. Chỉ đến lúc
này mới có vẻ như tất cả đã xong, đã kết thúc, đã không thể thay đổi, đã an
bài, rất nhanh và cực kì mờ ám, như là nó đã “đến”: chỉ lúc này, sau khi sự
việc đã xảy ra, nếu ta nhìn lại phía sau, nhìn ngược lại. Và tất nhiên, nếu ta
