biết trước số phận. Thế thì, đúng là chúng ta chỉ theo dõi sự trôi đi của thời
gian. Một chiếc hôn khờ dại cũng là một sự cần thiết như một ngày chờ đợi
bất động trong ngôi nhà của sở thuế quan hay những lò thiêu. Chỉ có điều,
dù chúng ta nhìn lại phía sau hay nhìn về phía trước, cả hai đều là cách nhìn
sai lầm, tôi nhận xét. Xét cho cùng thì hai mươi phút có khi, và bản thân nó
cũng là khoảng thời gian khá dài. Mỗi phút đều bắt đầu, kéo dài và kết thúc,
trước khi lại bắt đầu phút tiếp theo. Bây giờ, tôi nói, ta thử xem xét: mỗi
phút như thế đều có thể mang lại một điều mới mẻ nào đó. Trên thực tế, nó
đã không mang lại, dĩ nhiên, nhưng phải công nhận: nó đã có thể mang lại,
xét đến cùng trong mỗi phút nó vẫn có thể xảy ra một điều gì đó khác, chẳng
hạn như vào lúc ở nhà đây, chúng tôi tiễn cha tôi đi.
Nghe xong lời cuối cùng của tôi, bác Steiner cựa quậy một chút.
“Nhưng chúng ta đã có thể làm được gì?” bác hỏi với vẻ nửa bực bõ, nửa
như phàn nàn. Tôi bảo bác: “Chẳng có gì cả, tất nhiên,” tôi nói, “hoặc là bất
kỳ điều gì,” tôi nói thêm, “điều đó cũng vô nghĩa như ta chẳng làm gì hết,
nhưng lại cũng là dĩ nhiên.” “Nhưng vấn đề không phải ở đó,” tôi thử tiếp
tục giải thích cho họ. “Thế thì vấn đề ở đâu?” họ hỏi, gần như đã hết kiên
nhẫn, và tôi đáp, chính tôi cũng cảm thấy mình mỗi lúc một nóng nảy hơn:
“Ở các bước đi.” Mọi người đều bước đi, chừng nào còn có thể bước: tôi
cũng đã đi các bước của mình, và không chỉ trong hàng người ở Birkenau,
mà còn từ trước đó, ở đây, tại nhà. Tôi đã bước với cha tôi, và tôi đã bước
với mẹ tôi, tôi đã bước với Annamária, và tôi đã bước – có lẽ là bước đi khó
nhọc nhất trong các bước – với cô chị lớn. Bây giờ thì tôi đã nói được với cô
là người Do Thái nghĩa là gì: không có nghĩa gì hết, ít nhất là đối với tôi,
ngay từ đầu, chừng nào các bước đi kia chưa bắt đầu. Không có điều gì
trong đó đúng cả, không có dòng máu khác và không có thứ gì khác, chỉ…
tôi ngắc ngứ, nhưng bất chợt nhớ đến lời của ông nhà báo: chỉ có những tình
huống sẵn có và những khả năng tiềm ẩn trong chúng. Tôi cũng đã sống đến
cùng với số phận được trao. Không phải số phận của tôi, nhưng tôi đã sống
đến cùng – và tôi không thể nào hiểu được rằng sao họ không thể chấp nhận
rằng giờ đây tôi phải bắt đầu làm một điều gì đó với cái số phận ấy, cần gắn
kết nó với một nơi nào đó hoặc một điều gì đó; sau hết tôi đã không thể bằng
