nhìn thấy thế giới. Và thú thật, nếu nghĩ đến một vài sự kiện của những ngày
vừa qua: như việc làm của đám hiến binh, mà đặc biệt là cái giấy chứng
nhận, thì sự thật là lòng yêu nước cũng chẳng khiến tôi lưu luyến, nếu như
xét đến cả tình cảm này.
Và có những kiểu người hoài nghi hơn, nhận được thông tin theo chiều
hướng khác, họ tuyên bố biết các khía cạnh khác của tính cách Đức; vài
người khác liền hỏi họ, vậy trong trường hợp đó, thì họ có ý kiến gì hay hơn
chăng; và lại có những người khác nữa, cho rằng thay vì dằn vặt, tốt hơn là
nghe theo tiếng nói của lý trí, họ thể hiện một thái độ mẫu mực, cốt làm vừa
lòng nhà chức trách – tất cả những lý lẽ và những quan niệm trái ngược nhau
ấy, cùng nhiều tin tức, tình hình và những điều cần biết khác được mấy
nhóm người lớn nhỏ, hết tụ lại tan ngoài sân, tranh cãi không dứt xung
quanh tôi. Tôi còn nghe nhắc tới cả Chúa, giữa những điều khác, đến “ý
muốn không thể nào nắm bắt được của Người,” như một người nói. Như bác
Lajos bữa trước, ông cũng nói về số phận, về số phận của người Do Thái, và
cũng như bác Lajos, ông cho rằng “chúng ta đã rời bỏ Chúa,” và đó là lời
giải thích cho những tai họa giáng xuống chúng tôi. Nhưng dẫu sao ông ta
vẫn làm tôi chú ý, vì đó là một người có dáng vóc vạm vỡ và khỏe mạnh, có
khuôn mặt hơi khác thường với cái mũi mỏng hơi khoằm, đôi mắt sáng ướt
át, bộ ria mép ngả bạc nối liền với hàm râu quai nón ngắn chạy vòng tròn.
Tôi thấy đông người đứng vây quanh, tò mò nghe ông nói. Sau đó tôi được
biết ông là một thầy tu, vì tôi nghe người ta gọi ông là “ngài rabbi”
.
Tôi còn
ghi nhớ được vài lời hay vài đoạn ông nói, chẳng hạn ông bảo “vì con mắt
nhìn thấy và con tim cảm nhận được” khiến ông phải thừa nhận rằng “ở đây
trên mặt đất này có lẽ chúng ta có thể tranh luận về phán quyết nghiêm khắc
của Ngài” – và giọng nói trong, vang xa của ông ngắc ngứ và nghẹn lại một
phút ở chỗ này, đồng thời hai mắt ông nhòa đi hơn cả lúc bình thường;
không biết vì sao, nhưng tôi có cảm giác là lạ, cứ như ban đầu ông chuẩn bị
nói ra một điều gì đó khác, và những lời vừa nói ra làm chính ông cũng hơi
bất ngờ. Nhưng dẫu sao ông vẫn tiếp tục nói, và ông bảo ông không muốn
“tự huyễn hoặc mình.” Ông biết rõ, chỉ cần “nhìn quanh mảnh đất khổ ải và
những gương mặt đau khổ này” – ông bảo thế, và sự thương cảm của ông
