Đã đến ngày giáp lễ, Giáng sinh, ngày hai mươi bốn tháng chạp, một
ngày có ý nghĩa đặc biệt đối với gia đình Batsây, ngày lễ thánh của người
mẹ
đã qua đời. Hàng năm, cứ vào ngày này, cả gia đình Batsây ra nghĩa
trang viếng mộ. Hôm nay cũng thế. Bão tuyết hoành hành. Một màu trắng
lóa mắt tuôn chảy cuồn cuộn trong không gian. Những đống tuyết trên
nghĩa trang hòa lẫn với bầu trời trắng xóa. Hơi bốc lên từ những cây thập tự
và dãy rào sắt đen xì. Gió rít trong những vành hoa cũ kỹ bằng kim loại với
những bông hoa bằng sứ. Pêchya không đội mũ lưỡi trai, nó đội mũ chùm
đầu, chân ngập đến đầu gối trong tuyết mới xuống. Thằng bé cầu nguyện
một cách thành kính, cố nhớ lại hình ảnh người mẹ quá cố, nhưng nó chỉ
nhớ được một số chi tiết rời rạc: cái mũ cắm lông chim, tấm khăn voan, cái
váy rộng liền với áo, may bằng lụa có vân thủy ba, kết tua viền. Cặp mắt
nheo nheo thân thuộc của mẹ mỉm cười với nó sau tấm khăn voan buộc thắt
dưới cằm. Ngoài ra nó chẳng còn nhớ được gì hơn. Trong lòng nó chỉ còn
lại dấu vết của nỗi đau xót xa xưa, đã dịu đi với thời gian, cảm giác sợ chết
và những chữ vàng ghi tên mẹ trên tấm bia bằng đá cẩm thạch màu trắng
mà trước khi gia đình nó đến, người gác nghĩa trang đã dùng chiếc chổi xể
sạch phủi qua loa lớp tuyết bám ở trên. Cạnh đó là ngôi mộ của bà nội và
một khoảnh đất còn bỏ trống, có lần Vaxili Pêtrôvits đã bảo là sau này
chính ông sẽ được an táng ở đấy, giữa mẹ và vợ ông, hai người đàn bà ông
yêu mến trên đời bằng một tình yêu chung thủy.
Pêchya làm dấu thánh, cúi đầu, tưởng nhớ mẹ và vẫn quan sát ông linh
mục, viên phụ lễ, bố nó, Pavlik và bác. Pavlik luôn luôn xoay ngang ngửa,
sửa lại chiếc mũ chùm ấm cứ cắn xé đôi tai đã đỏ ửng của nó. Bà bác đưa
cái mufta
(
lên che miệng, khóc thút thít. Bố nó, hai bàn tay chụm lại để
trước ngực như cầu xin, mái đầu điểm bạc hơi cúi xuống, những sợi tóc dài
bay lất phất trước gió, ông đứng lặng người, đăm đăm nhìn tấm bia mộ.
Pêchya hiểu rằng, lúc này bố đang nghĩ đến mẹ nó. Nhưng thằng bé không
biết rằng chính trong giây phút ấy, bố nó đang bị dầy vò vì những tình cảm
mâu thuẫn và đau khổ như thế nào.
