Hơn lúc nào hết, giờ đây bố nó cảm thấy thiếu mẹ nó, thiếu tình yêu
và sự ủng hộ về tinh thần của mẹ nó, Bố nó hồi tưởng lại cái ngày ông còn
trẻ và lòng bồi hồi, ông đọc cho vợ nghe bản thuyết trình về Puskin vừa
viết xong, và sau đó hai người say sưa thảo luận rất lâu, rồi một buổi sáng
kia, ông mặc bộ lễ phục mới, đi trình bày bản thuyết trinh ấy và ở phòng
ngoài, vợ ông đưa cho ông chiếc mùi soa còn nồng rực hơi bàn là, ôm hôn
ông thắm thiết và chạm mấy ngón tay thon thả làm dấu cầu chúa phụ hộ
cho ông, rồi sau đó, khi ông hân hoan trở về, gia đình vui vẻ ngồi vào
bàn ăn bữa trưa, còn chú Pêchya tý hon đã có thói quen xúc ăn một mình,
đang làm cháo bết lên đôi má bầu bĩnh và thỉnh thoảng lại hỏi bố; cặp mắt
đen long lanh: “Ba ơi, ba có biết ăng không?”. Cảnh đó đã lâu lắm rồi mà
vẫn như mới hôm nào. Giờ đây Vaxili Pêtrôvits phải tự mình định đoạt lấy
số phận của mình.
Lần đầu tiên trong đời, ông hiểu rõ rệt một điều trước kia ông không
hiểu hay không muốn hiểu: ở nước Nga, một khi đã ra làm việc nhà nước
thì không thể làm một con người ngay thẳng, không thể không khom lưng
cúi đầu được. Chỉ có thể là một quan chức đần độn của Sa hoàng, một viên
chức không có ý kiến riêng của mình, chỉ biết tuân lệnh, tức là tuân lệnh
quan trên, cho dù đấy là những mệnh lệnh bất chính và tội lỗi đi nữa.
Nhưng đối với Vaxili Pêtrôvits, khủng khiếp nhất là tất cả cái đó lại bắt
nguồn chính từ uy lực tối thượng của người đã được thượng đế ban cho
ngai vàng để cai quản nước Nga, Cho đến giờ ông Vaxili Pêtrôvits vẫn tin
tưởng một cách ngây ngô và vững chắc vào sự thánh thiện của con người
ấy. Giờ đây, khi lòng tin ấy đã lung lay, Vaxili Pêtrôvits lại hướng về tôn
giáo với tất cả tấm lòng thành thật của mình. Ông cầu nguyện cho người vợ
quá cố, cầu xin thượng đế dạy bảo và cứu giúp ông. Nhưng lời cầu nguyện
không làm cho ông yên lòng như ngày xưa nữa. Ông làm dấu thánh, cúi
đầu xuống và với một tình cảm mới lạ trong lòng, ông đưa mắt nhìn ông
linh mục và người phụ lễ đang đồng thanh đọc kinh cầu siêu một cách vội
vã. Giờ đây tất cả những gì họ làm không còn gây cho ông tâm trạng sùng
kính như trước mà lại có vẻ thô lỗ, thiếu tự nhiên, tuồng như không phải
