có một tầm quan trọng riêng. Nếu như anh không bị dồn vào tình trạng bị
săn đuổi do vấp phải nhạc Bach bị phá hủy, vấp phải sự cự tuyệt của em thì
có lẽ anh sẽ nhìn mọi việc một cách điềm tĩnh hơn, thậm chí sẽ có đủ nghị
lực giễu cợt bộ mặt mình.
Còn giờ đây, bóng tối đen kịt mỗi lúc một loang rộng trong tim anh như
mực tàu loang trong cốc nước. Mặt là con đường mòn dẫn lối giữa người ta
với nhau, đó là quan điểm của K. Bây giờ thì anh hiểu rằng K. gây cho anh
ấn tượng khó chịu như vậy không phải do thái độ tự mãn của ông ta hay do
ông ta cứ muốn buộc anh phải nhờ ông ta chữa chạy, mà chính do ý tưởng
đó. Đồng ý với ông ta, nghĩa là thừa nhận rằng do không còn mặt, anh bị
chôn vùi vĩnh viễn trong cái xà lim riêng, vì vậy mặt nạ thành ra có ý nghĩa
hết sức sâu sắc. Kế hoạch của anh biến thành một mưu toan trốn tù, một
mưu toan trong đó sự tồn tại của con người được đặt vào ván bài. Như vậy
tình trạng hiện thời trở thành vô vọng, đúng là thích hợp cho một kế hoạch
như vậy. Tình cảnh thực sự hiểm nghèo là tình cảnh được coi như hiểm
nghèo. Rắt khó đồng ý với quan điếm như vậy.
Bản thân anh thừa nhận rằng chính anh, chứ không ai khác, cần con
đường mòn liên kết anh với mọi người, Chính bởi thế anh mới tiếp tục viết
những dòng này cho em. Nhưng chẳng lẽ mặt là đường mòn duy nhất ư?
Không thể tin được. Luận án về lưu biến học [4] của anh đã được thông
hiểu, được trích dẫn bởi những người chưa từng biết mặt anh. Cố nhiên
thiết lập mối quan hệ với mọi người có thể không phải chỉ nhờ những công
trình khoa học. Chẳng hạn, với em, anh mong muốn một điều khác hẳn. Cái
mà chúng ta gọi là tâm hồn, trái tim không có đường viền rạch ròi, nhưng
nó là cái tượng trưng dễ cảm thấy hơn nhiều cho quan hệ giữa người với
người. Quan hệ đó phức tạp hơn nhiều so với quan hệ giữa động vật - để
biểu thị mình, chúng chỉ cần hơi hướng là đủ, vì thế con đường dễ chấp
nhận nhất và phổ biến nhất để thiết lập quan hệ là vẻ biểu cảm của mặt. Có
lẽ điều đó cũng như hệ thống trao đổi bằng tiền là một bước tiến so với sự
trao đổi bằng hiện vật. Nhưng xét cho cùng, tiền chẳng qua là phương tiện,
