Nhưng Cam-pu-chia và Phnôm Pênh thì không thế, Phnôm
Pênh đượm một màu xưa khác hẳn. Tuổi của Thủ đô Phnôm Pênh đã
già nhiều thế kỉ, nhưng nhà cửa thành phố mới thì xây cất chưa
được bao năm. Dáng cổ kính của Chùa Tháp, của khu Hoàng Cung
hợp với những công trình mới nhất của thành phố hơn là với mấy
khu nhà trước khi Cam-pu-chia độc lập. Cái đó tất nhiên rồi.
Cam-pu-chia miên man những đồng lầy, rừng già, rừng nước
Biển Hồ, những triền cánh tay Mê Kông, những đồng lúa Bát-tăm-
băng mênh mông, đâu đâu cũng đương bạt ngàn thiên nhiên, thì
bỗng dưng, ở một góc rừng Xiêm-rạp, một bờ hồ Ba-ti, ở ven sông
Tôn-lê Sáp, trên ngọn đồi, thấy nguy nga, hiện ra một Ăng-co, một
chùa Tháp, một đền Ta-Phron cổ xưa, vĩ đại, hấp dẫn đến nỗi đã bao
năm nay, từ khi các di tích lịch sử Cam-pu-chia nổi tiếng thế giới thì
người các nước trên thế giới đã tấp nập kéo đến đây ngắm nghía và
nghiên cứu từ cái lỗ thủng đục trên phiến đá, không biết tổ tiên của
người Khơ-me tài giỏi đến như thế nào đã kéo được từng tấm đả
tảng nặng hàng tấn thành những pho tượng cao sáu mươi nhăm
thước, thành sáu mươi tư mặt người ngó ra bốn phương trời, một nụ
cười bất tuyệt của tháp Bay-ôn. Giữa cái hoang sơ của đất trời, ấy là
một vẻ đẹp rất xưa riêng của Cam-pu-chia.
Nhưng Phnôm Pênh còn có những khuôn mặt yêu kiều khác
nữa. Ta có đi dọc bờ Tôn-lê Sáp, mới rõ cái sầm uất sông nuớc của
Phnôm Pênh - Trên bến lớn trước khu Hoàng cung, có những chiếc
tàu từ các sông Mê Kông, sông Bát-sắc qua miền Nam nước ta lên
đây, mùa nước nào cũng lên được, những tàu Nhật, tàu Thụy Điển,
tàu Anh nghìn tấn trở ra đậu một dãy, bên kia.
Qua xuống sông Bát-sắc thì đến cầu Mô-ni-vông, (xưa gọi là cầu
Sài Gòn, có lẽ vì qua cầu lối ấy đi về Sài Gòn). Bến sông Bát-sắc bên
chân cầu Mô-ni-vông nước đỏ cuồn cuộn chảy xôn xao, thuyền bè
các tỉnh hàng đoàn tải về đem cho Thủ đô đủ thức ăn vật dùng, từ
