Tôi làm sao quên cái cầu Mô-ni-vông trên sông Bát-sắc san sát
thuyền bè. Một buổi sáng, cùng bạn về thăm làng Khum-Thom,
chúng tôi ngồi ăn hủ tíu ở đầu cầu.
Lúc ấy, tôi tha thiết nhớ lại cầu Sài Gòn. Dòng sông và cái cầu
thì chắc vẫn thế. Nhưng ở chỗ bây giờ là những nếp chợ trái cây sạch
sẽ, đồ sộ thì vào quãng năm 1943, đương giữa cuộc Chiến tranh Thế
giới lần thứ hai. Cứ chiều nào cùng vậy, lúc mặt trời đương lặn đỏ
khé, có một đoàn tù binh người Anh hay người Mỹ (tôi không phân
biệt được) ra sông tắm. Bọn lính Ấn Độ của bù nhìn Săng-đa Bò thì
cầm mẩu côn gỗ cùng với lính Nhật xách súng cắm lưỡi lê đi áp tải
xung quanh. Những tù binh người Anh, người Mỹ chi đó, đều cởi
trần, quần cộc, lưng và ngực đỏ hắt lên như con tôm khô, mà họ mới
cao ơi là cao, gầy ơi là gầy. Sau một ngày làm việc chí chết, bây giờ
họ bước kheo khư, rã rượi, sắp muốn rơi tay, rơi vai xuống. Thế mà
thèm quá, họ vẫn che mắt lính Nhật, tìm cách đổi nốt một cái áo, cái
kính lấy mồi thuốc lá của những người Khơ-me và người Việt thất
nghiệp hôm nào cũng ra đây thơ thẩn xem tù binh Mỹ tắm nhưng
thật ra là ra đây để đổi chác kiếm miếng ăn. Có khi người thất
nghiệp xán đến chỗ tù binh đã bị lính Nhật đâm thủng cánh tay, và
tôi nhớ có lần một người tù binh Mỹ, không biết tại sao, bị lính Nhật
cầm báng súng đập lên đầu, người tù binh chìm nghỉm dưới sông,
không ngoi lên nữa.
Tôi cứ nhớ những cảnh thảm ấy làm gì? Không đâu, những hình
ảnh ấy đã khêu gợi cho tôi nghĩ đến một cái khổ cùng với ý nghĩa
một cái khổ và những tủi nhục, những căm hờn của người thất
nghiệp và người mất nước, ở đây cũng như ở quê tôi, xưa kia thì đâu
đâu cũng ghê gớm một nỗi khốn cùng và đau đớn thế.
Cái vui cũng như cái đau, không bao giờ quên được. Vì vậy mà
cái vui hôm nay, dù chỉ thoáng qua, đã in sâu trí nhớ, bởi nó thấm
thía từ trong cùng cực.
