sự dũng cảm và chân lí mà biết hướng vào hiện thực: “Điều đó càng khiến
tôi ngạc nhiên hơn, tôi cảm thấy rất rõ những mâu thuẫn giữa thực tế và
sách vở. Trước mặt tôi là con người sinh động mà trong sách vở không thấy
được: bác Smouri, anh thợ đốt lò Yaakov, ông khách lưu lạc Aleksasha
Vassiliep, bác Jikharev, chị thợ giặt Natalya…” Hình ảnh của những con
người sinh động này chiếm một vị trí quan trọng trong tâm trí cậu bé
Alyosha.
Chương cuối của Kiếm sống xuất hiện một hình tượng đầy ý nghĩa –
cảnh “trái đất nửa thức nửa ngủ”. Alyosha muốn đá tung tất cả trái đất và
ngay cả chính mình nữa để cho tất cả mọi vật “xoay như một cơn lốc mừng
vui trong điệu múa tưng bừng của những người yêu nhau say đắm, những
người yêu cuộc sống này – cuộc sống mở đầu cho một cuộc sống khác tươi
đẹp, phấn khởi và ngay thật”…
Nhưng trong giai đoạn này, hiểu biết của Alyosha còn hạn chế, cậu
chưa trả lời được câu hỏi: Cụ thể phải làm gì để giúp mọi người, phải thực
hiện lí tưởng xây dựng một thế giới hợp lí và công bằng như thế nào?
Tác phẩm Kiếm sống kết thúc bằng những suy nghĩ già dặn của cậu
thiếu niên Alyosha mười sáu tuổi, sau những năm lăn lộn với sóng gió của
cuộc đời để kiếm sống.
“Tôi nghĩ bụng:
‘Ta phải làm được một việc gì chứ, nếu không thì ta sẽ sống vô ích…’
Vào những ngày thu ảm đạm, khi không những không nhìn thấy, không
cảm thấy, mà còn quên mất cả mặt trời, tôi thường bị lạc trong rừng. Tôi đi
chệch đường, chẳng tìm được lối hẻm nào; cuối cùng, sau khi sục sạo đến
mệt bã người, tôi cắn răng đi xuyên qua rừng rậm, giẫm trên những cành
cây mục nát, những mô đất tròng trành của vũng lầy. Cuối cùng, tôi luôn tìm
được đường đi.
Tôi quyết định cũng sẽ sống một cuộc đời như vậy.”
Nhưng mãi đến sau này, phải qua nhiều năm được tôi luyện trong
“những trường đại học” thực tế của cuộc đời, chàng thanh niên Alyosha
