về phong cảnh, đất nước và xã hội Nga cuối thế kỉ XIX với những nét khắc
họa điêu luyện, sâu sắc về cả diện mạo và tâm lí sinh động của con người.
Tính điển hình của các hiện tượng được miêu tả trong tác phẩm bộ ba Thời
thơ ấu, Kiếm sống, Những trường đại học của tôi khái quát cao độ, làm rung
động và chiếm được cảm tình lớn của độc giả. Nhà văn Alexander
Shirvanzade
đã nói về tác phẩm bộ ba tự thuật của Gorky như sau: ‘Theo
quan điểm của tôi, toàn bộ cuốn sách tượng trưng cho cuộc sống của nhân
dân Nga; cuốn sách kể về tâm hồn nặng trĩu không chỉ của dân tộc Nga mà
của các dân tộc nói chung. Anh xem, tôi có phải là người Nga đâu, tôi là
người Armenia, sinh trưởng và sống khác xa cuộc sống Nga, vậy mà những
gì anh miêu tả rất giống cuộc sống của dân tộc tôi. Anh hãy tin rằng nhà văn
Pháp, nhà văn Anh, hay nhà văn ở bất kì nước nào, xuất thân từ nhân dân
hoặc hiểu biết cuộc sống của dân tộc mình, cũng sẽ nói với anh những điều
như vậy.”
Nhà cách mạng Đức Rosa Luxemburg
trong bài luận văn Tinh thần
văn học Nga có bàn tới tác phẩm tự thuật của M. Gorky như sau: “Chú bé
kêu gào như một con sói con bị truy bức, nhe nanh vuốt sắc nhọn trước số
mệnh. Cái tuổi thơ ấu đầy khốn quẫn, đau khổ, nhục nhã, hoài nghi, lưu lạc,
gần gũi với những cặn bã của xã hội ấy bao hàm tất cả những đặc trưng có
tính chất điển hình trong cuộc sống của giai cấp vô sản nước Nga đương
thời. Phải đọc hồi kí của Gorky mới có thể lường được quá trình phát triển
kinh khủng của ông – từ dưới đáy của xã hội vươn đến đỉnh cao của thế giới
quan khoa học, của nghệ thuật thiên tài và của sự tu dưỡng văn hóa. Vận
mệnh cá nhân của Gorky tượng trưng cho giai cấp vô sản Nga – giai cấp
nhìn bề ngoài thì thiếu văn hóa, thô bạo, dưới thời Nga hoàng đã trải qua
những thử thách của cuộc đấu tranh tàn khốc và trong một thời gian ngắn
ngủi đến kinh người, trong vòng hai mươi năm, trở thành lực lượng tích cực
của lịch sử.”
Đối với Gorky, cuộc sống và số phận ông cũng là cuộc sống và số phận
của nhân dân ông; những điều khủng khiếp xảy ra xung quanh ông có ghê
gớm đến thế nào đi chăng nữa cũng không thể làm ông mất lòng tin vào
