ngành kinh doanh khai thác mỏ, “tối đa hóa” nghĩa là gì? “Thu nhập
được tính toán” ra sao – liệu chúng ta có đang tự giới hạn mình vào
việc khai khoáng hay không? – và làm thế nào để đưa ra các quyết
định cụ thể đối với một mục tiêu trừu tượng?) Quan niệm của xã hội
giả định rằng, các quyết định đối với mục tiêu là sự chọn lựa có giá
trị, chứ không phải là những chọn lựa mang tính máy móc. Những sự
chọn lựa như thế không thực hiện bằng tư duy minh bạch mà
bằng liên kết xã hội, bằng những mô hình quen thuộc trong quá
khứ và các động thái khác tác động đến con người lao động trong tập
thể.
Xuất hiện bốn thời kỳ rõ rệt khi hai trục nói trên được xếp kề
nhau (xem hình vẽ trang bên). Thời kỳ thứ nhất từ năm 1900 đến
khoảng 1930, và đó là thời kỳ “hệ thống khép kín – tác nhân thuần
lý”. Hai người đề xướng chủ yếu của lập trường lý luận thời kỳ này
là Max Weber và Frederick Taylor. Weber là một nhà xã hội học
người Đức. Ông quan niệm rằng tổ chức quan liêu – đưa ra mệnh
lệnh bằng quy tắc – là hình thức hiệu quả nhất của trong tổ chức
của con người. Taylor, một người Mỹ, đã thử thách lý thuyết của
Weber bằng kỹ thuật nghiên cứu thời gian và chuyển động. Bước đột
phá của trường phái Weber – Taylor đã gợi ý rằng, nếu có thể
nghiên cứu và làm chủ một tập hợp nhất định các quy tắc và kỹ
thuật – quy tắc về sự phân chia công tác, về phạm vi kiểm soát
tối đa, về sự tương xứng giữa quyền hành và trách nhiệm – thì khi
đó các vấn đề chủ yếu trong công tác quản lý các tập thể đông đảo
ít nhiều sẽ được giải quyết triệt để.
Dĩ nhiên, giấc mơ của Weber và Taylor không thể thực hiện được,
và trong giai đoạn từ 1930 đến 1960, “hệ thống khép kín – tác
nhân thuần lý” được thay thế bằng “hệ thống khép kín – tác
nhân xã hội”. Những người có ảnh hưởng lớn của thời kỳ này là Eltor
Mayo, Dougles McGregor, Chester Barnard và Philip Selznick.
