tượng khi ông nói về tầm quan trọng của khả năng nhảy vọt từ một
mức độ trừu tượng này sang một mức độ trừu tượng khác để tư duy rõ
ràng hoặc giao tiếp hữu hiệu.
Chẳng hạn, một buổi chiều cuối tuần gần đây, một người bạn
tôi đã tự pha chế xà phòng tại nhà. Công việc không quá phức tạp.
Sách hướng dẫn thì rất rõ ràng, và thậm chí thỉnh thoảng còn rất có
duyên nữa. Mặc dù đã phạm một số sai lầm, chúng tôi đã học được
nhiều thủ thuật nhỏ chỉ trong vòng hai đến ba giờ – sẽ có ích cho
lần tới. Chẳng hạn, canh chừng chính xác nhiệt độ giữa dung dịch
kiềm với hỗn hợp chất béo hoà tan là điều trọng yếu. Sách hướng
dẫn nói rõ điều này, và còn đưa ra vô số lời khuyên. Song chúng tôi
vẫn gặp phải vấn đề: cái nồi kim loại, đáy mỏng và rộng; cái bình
chứa khác thì lại bằng thuỷ tinh, cao và hẹp miệng. Những sự khác
biệt về hình dáng và vật liệu đã dẫn tới tốc độ làm lạnh khác nhau
vào đúng thời điểm quan trọng. Chỉ có “cảm giác” mới có thể giúp
người ta đối phó nhanh chóng được với hiện tượng phức tạp như
thế. Kinh nghiệm phong phú (nói theo ngôn ngữ toán học, những
biến số xuất hiện và được xử lý) chỉ hiện ra khi người ta phải đối
phó với một việc cụ thể, bằng không thì quá trình ấy quá trừu
tượng thông qua việc phân tích hay mô tả trên giấy tờ.
Như thế, trong khi các mệnh lệnh “sờ đi”, “nếm đi”, “ngửi đi”
trở thành châm ngôn, thì các kết quả đạt được rất phi thường. Và
quãng đường mà những người muốn lẩn tránh kinh nghiệm “hãy thử
nghiệm đi” sẽ trải qua cũng dài phi thường. Fred Hooven, người được
Orville Wright bảo trợ, chủ nhân của ba mươi tám bằng sáng chế
quan trọng, giảng viên cao cấp của khoa Thiết kế tại Đại học
Dartmouth, có mô tả một trường hợp điển hình rất hài hước: “Trong
sự nghiệp, tôi có thể nghĩ đến ba ví dụ mà thân chủ của tôi chẳng đạt
được tiến bộ nào trong một vấn đề cơ khí phức tạp, và tôi yêu cầu
phải đưa các kỹ sư và các kỹ thuật viên tạo mô hình vào chung một
