một thời đại không thiên về chủ nghĩa thần bí, bất mãn với cuộc đời, bởi vì
y cảm thấy mình bất lực không nói lên được những khát vọng thầm kín
trong tâm hồn. Sự hiểu biết của y không hợp với những đòi hỏi của tinh
thần. Chẳng có gì ngạc nhiên trong tình cảm sâu sắc của y với con người
Hy Lạp đã sáng tạo ra được một kỹ thuật mới lạ nhằm diễn đạt những khát
vọng của tâm hồn. Philip xem lại một lần nữa hàng loạt chân dung những
người quý phái Tây Ban Nha với những cổ áo xếp bồng, râu nhọn, mặt
nhợt nhạt tương phản với màu đen nền nã của quần áo họ mặc và màu nền
tranh tối sẫm. El Greco là họa sĩ của tâm hồn; và những người quý phải kia
xanh xao ốm yếu, không phải vì kiệt sức, mà vì bị câu thúc, tâm hồn bị dày
vò, dường như họ bước đi trong cuộc đời mà dửng dưng không biết cái đẹp
của thế gian; vì mắt họ chỉ nhìn vào tim họ, và họ lóa mắt trước vẻ huy
hoàng của thế giới vô hình. Không một họa sĩ nào có thể nhẫn tâm hơn ông
mà chỉ ra được rằng trần gian này chỉ là một nơi quá cảnh. Tâm hồn những
con người này, những cặp mắt mà họa sĩ đã vẽ họa, nói lên lòng khát khao
kỳ lạ của họ; giác quan họ sắc sảo thần diệu, không phải với âm thanh, mùi
vị, và màu sắc mà là với tâm hồn, những xúc động hết sức tinh tế của tâm
hồn. Người quý tộc sống bằng tấm lòng của thầy tu và họ nhìn đời cũng
bằng mắt của các vị thánh trong lều cỏ, nên họ chẳng hề kinh ngạc lều cỏ.
Môi họ, trời cho không phải để mỉm cười.
Vẫn im lặng, Philip trở lại tấm ảnh thành phố Toledo mà theo anh dường
như là bức ảnh hấp dẫn nhất. Anh không thể không ngắm nhìn nó. Lạ thay
anh thấy mình như đang trên ngưỡng của một sự phát hiện mới mẻ về cuộc
đời. Lòng hồi hộp như rung động trước một cuộc tình. Phút chốc anh chợt
nghĩ đến mối tình đã từng thiêu đốt hồn anh và so với niềm phấn khích lúc
này rạo rực trong lòng anh thì tình yêu là không đáng kế. Bức tranh anh
ngắm nhìn là một bức tranh dài rộng, nhà cửa chen chúc trên một ngọn đồi,
trong một góc, một chủ bé đang cầm tấm bản đồ lớn của thành phố; ở một
góc khác là một nhân vật huyền thoại tượng trưng cho dòng sông Tagus, và
trên trời là Đức Mẹ Ðồng Trinh đứng giữa các thiên thần. Đáy là một
