của các xe có và không có biển hiệu này. Đáng tiếc là tỷ lệ tai nạn lại có thể
là chỉ dẫn sai lệch vì ít nhất ba lý do sau. Thứ nhất, các bậc phụ huynh −
những người có treo biển hiệu này trên xe − có lẽ là những người lái xe cẩn
thận hơn bình thường; họ ít gặp tai nạn hơn chỉ vì họ là những tài xế đặc
biệt cẩn thận, chứ không phải vì tác động của biển báo này như đối với
những tài xế khác. Thứ hai (và mở ra một thành kiến theo hướng đối lập),
các bậc phụ huynh kia − những người có treo biển hiệu − biết rằng biển báo
này sẽ khiến các tài xế khác cẩn trọng, và vì thế họ tự cho phép bản thân
được lơ là một chút. Điều này dẫn tới việc họ gặp nhiều tai nạn hơn và ít
nhất triệt tiêu phần nào những tác động của việc các tài xế khác lái xe cẩn
thận hơn. Thứ ba, nếu biển hiệu trẻ em trên xe thực sự có hiệu quả thì
chẳng gì có thể cản các cặp vợ chồng không con treo biển này. Nếu các tài
xế có ý thức về trò lừa gạt phổ biến này, thì họ sẽ có xu hướng kiềm chế
những phản ứng tự nhiên.
Điều này có nghĩa là những số liệu thống kê thô sơ về tai nạn không thể
nói lên được phản ứng của các tài xế sẽ như thế nào trước biển hiệu trẻ em
trên xe. Vấn đề ở đây là phải tìm ra kỹ thuật thống kê thông minh để đưa ra
tất cả những hiệu chỉnh cần thiết. Ở đây tôi không đề xuất một giải pháp
cho vấn đề này, nhưng tôi trình bày trường hợp này như một ví dụ về
những khó khăn tiêu biểu trong nghiên cứu kinh tế thực nghiệm. Rất nhiều
công trình nghiên cứu kinh tế xoay quanh việc tìm ra những giải pháp sáng
tạo cho những khó khăn này.
Sau khi bàn tán ngoài lề về những thử thách của nghiên cứu thực
nghiệm, tôi xin được quay lại chủ đề chính: sức mạnh của thưởng phạt.
Mong muốn thứ hai của nhà kinh tế học là lý giải sức mạnh đó. Liệu việc
sáng chế ra các biện pháp tránh thai có giúp giảm tỷ lệ mang thai ngoài ý
muốn không? Chưa chắc – phát minh này chỉ làm giảm “cái giá” của quan
hệ tình dục (mà việc có thai ngoài ý muốn là một phần trong cái giá đó), và
do đó, xui khiến người ta quan hệ nhiều hơn. Tỷ lệ phần trăm quan hệ tình
dục dẫn tới có thai giảm xuống, nhưng số lượng người quan hệ tình dục lại
tăng lên, và con số những người có thai ngoài ý muốn có thể tăng hoặc
