Nghe có vẻ như đó là một lời phê bình đối với Văn phòng Thống kê Lao
động, cơ quan tính toán CPI, nhưng sự thật không phải vậy. Trong một thế
giới mà đủ loại giá cả dao động độc lập với nhau, không có cách nào để xây
dựng một chỉ số duy nhất có ý nghĩa mà không phiến diện theo cách này
hay cách khác. Thực ra, chính phủ Mỹ đã đưa ra một số phương pháp đo
lường khác nhau đối với lạm phát, mỗi phương pháp lại có sự thiên vị riêng
của nó, và các nhà kinh tế học đã rất cẩn trọng khi lựa chọn chỉ số đúng cho
mục đích đúng. Giới truyền thông liên tục sử dụng mỗi CPI, có lẽ bởi vì nó
phục vụ mục đích khiến mọi thứ trở nên ảm đạm của họ. Nghề báo là một
nghệ thuật u sầu.
Nói đúng ra thì các thống kê không bao giờ nói dối, nhưng sự thật mà
chúng kể thường bị hiểu xuyên tạc đi. Đó là trường hợp cụ thể của thống kê
kinh tế. Tôi xin được trình bày một số ví dụ nữa.
Trước và sau khi ngụ ở Washington, tôi đã từng sống ở Rochester (New
York), nơi mà trong nhiều năm, Star Market và Wegman’s là hai mạng lưới
bán hàng kỳ phùng địch thủ. (Star Market giờ đã lụi tàn. Wegman’s tiếp tục
là niềm tự hào của Rochester và được coi là có đủ lý do để chuyển lên New
York, bất chấp quyết định không giải thích được của họ gần đây khi ngừng
bán phó mát làm bằng sữa kèm lá hẹ). Star Market từng đăng quảng cáo thế
này: “Chúng tôi đã tính toán những gì một người mua hàng bình thường
của Star mua tuần trước, và cùng một giỏ hàng hóa đó nếu mua tại
Wegman’s sẽ đắt hơn tới 3%”. Tôi tin là họ đăng sự thật. Tôi cũng tin là
người mua hàng bình thường của Wegman’s cũng có thể phải trả đắt hơn
3% nếu mua giỏ hàng của anh ta tại Star.
Những tính toán của Star phiến diện hệt như CPI. Vào một ngày được
định trước, Star tình cờ giảm giá lớn đối với chuối trong khi Wegman
khuyến mại lớn đối với táo. Vì vậy, người mua hàng ở Star mua rất nhiều
chuối và người mua hàng ở Wegman mua rất nhiều táo. Tất nhiên giỏ hàng
được mua ở Star sẽ đắt hơn nếu mua ở Wegman và giỏ hàng được mua ở
Wegman sẽ đắt hơn nếu mua ở Star. Chừng nào mức giá của cả hai cửa
hàng được tính toán thành một con số trung bình có thể so sánh được, và
