Chương 2. Những câu đố hợp lý
Tại sao Rolling Stones “cháy” vé?
Kinh tế học khởi đầu với giả định rằng tất cả những hành vi của con
người đều hợp lý. Tất nhiên, giả định này không phải lúc nào cũng đúng; đa
số chúng ta có thể nghĩ ngay tới những ngoại lệ trong chính gia đình mình.
Nhưng sự chính xác của các giả định không bao giờ là điều kiện tiên
quyết cho các thắc mắc khoa học. Hãy hỏi một nhà vật lý học xem quả
bóng bowling sẽ chạm đất trong vòng bao lâu nếu bạn thả nó từ mái nhà
xuống. Ông ta sẽ vui vẻ giả sử rằng nhà bạn ở trong môi trường chân
không, sau đó sẽ tiếp tục tính toán để đưa ra một câu trả lời chuẩn xác. Hãy
yêu cầu một kỹ sư dự đoán hướng lăn của một quả bóng billard sau khi
được đánh từ một góc nhất định. Anh ta sẽ giả sử rằng yếu tố ma sát không
tồn tại, và độ chính xác trong dự đoán của anh này sẽ khiến bạn không thể
thất vọng. Hãy đề nghị một nhà kinh tế học dự đoán những tác động của
hiện tượng tăng thuế xăng dầu. Ông ta sẽ giả định rằng tất cả mọi người
đều có lý và sau đó sẽ cung cấp cho bạn một câu trả lời khá chính xác.
Các giả định được kiểm chứng không dựa vào sự thật theo nghĩa đen mà
còn dựa vào chất lượng những hệ quả của chúng. Theo tiêu chuẩn này, sự
hợp lý có thành tích khá vẻ vang. Nó ngụ ý rằng con người thường phản
ứng trước thưởng phạt, một định đề với rất nhiều dẫn chứng. Nó ngụ ý rằng
người ta luôn sẵn sàng trả thêm tiền cho một hộp ngũ cốc 26 ounce hơn là
một hộp 11 ounce, rằng những công nhân trình độ cao thường kiếm được
nhiều tiền hơn những công nhân không có chuyên môn, rằng những người
yêu cuộc sống sẽ chẳng bao giờ nhảy xuống từ Cầu Cổng Vàng, và rằng
những em bé bị đói sẽ khóc để thông báo cho cha mẹ về nhu cầu của
chúng. Tất cả những điều này luôn đúng.
Khi chúng ta giả định rằng con người thường rất lý trí, thì rõ ràng chúng
ta chẳng hề giả định chút nào về sở thích của họ. De gustibus non est
