động đất trong tương lai có lẽ chẳng khác gì so với trước đó. Người ta vẫn
dành thời gian đi bỏ phiếu để bầu tổng thống, cho dù chẳng có khả năng rõ
ràng nào rằng một phiếu bầu sẽ có ảnh hưởng tới kết quả bầu cử cả.
Chúng ta nên phản ứng thế nào trước những hiện tượng như thế? Một
phản ứng rõ ràng rất hợp lý là: “Ồ, thường thì con người sẽ cư xử hợp lý,
nhưng không phải lúc nào cũng thế. Kinh tế học có khả năng tác động đến
một số hành vi nhất định, nhưng không phải tất cả. Vẫn có một vài trường
hợp ngoại lệ”.
Một phản ứng khác là cố duy trì ảo tưởng rằng tất cả mọi người đều hành
động một cách hợp lý trong mọi lúc, và khăng khăng tìm kiếm những lý
giải hợp lý, cho dù chúng có kỳ quặc thế nào đi chăng nữa, để minh chứng
cho những hành vi rõ ràng là rất bất hợp lý đó.
Chúng ta thường chọn cách phản ứng thứ hai.
Tại sao vậy?
Hãy tưởng tượng một nhà vật lý học am hiểu tường tận định luật vạn vật
hấp dẫn và tin rằng nó đã rất gần với chân lý nền tảng. Một hôm, ông bắt
gặp quả bóng khí heli đầu tiên, một trở ngại rành rành cho cái định luật ông
vốn thuộc nằm lòng. Có hai phản ứng mở ra trước mắt ông. Ông ta có thể
nói: “À, định luật vạn vật hấp dẫn thường là đúng, nhưng không phải lúc
nào cũng áp dụng được; và đây là một ngoại lệ”. Hoặc ông có thể nói: “Để
tôi xem có cách nào giải thích hiện tượng lạ lùng này mà không phải từ bỏ
định luật căn bản nhất trong ngành vật lý hay không”. Nếu ông ta chọn
cách phản ứng thứ hai, và nếu ông ta đủ thông minh, thì rốt cuộc ông ta
cũng sẽ khám phá ra những chất nhẹ hơn không khí và nhận ra rằng cách
thức hoạt động của chúng hoàn toàn tuân theo định luật vạn vật hấp dẫn
hiện hành. Trong quá trình nghiên cứu, ông ta sẽ không những hiểu biết về
quả bóng khí heli mà còn hiểu sâu về hơn cách thức hoạt động của định luật
vạn vật hấp dẫn.
Giờ thì những ngoại lệ trong định luật vạn vật hấp dẫn là điều hoàn toàn
có thể; và rằng một ngày nào đó nhà vật lý học của chúng ta sẽ bắt gặp
