Chicago) đã đưa ra cảnh báo được công nhận rộng khắp rằng con người
thường phản ứng lại những thay đổi trong chính sách, và rằng nhận định
đơn giản này khiến cho những phân tích về chính sách trong quá khứ trở
thành vô giá trị. Ngay cả bây giờ, sinh viên học môn kinh tế đầu tiên được
dạy rằng khi chính phủ phát không ngũ cốc thì người dân vẫn tiếp tục mua
ngũ cốc như trước đó. (Dĩ nhiên, sách giáo khoa trình bày giả định đó
nghiêng về khía cạnh đại số nhiều hơn là theo trường hợp ngũ cốc cụ thể,
nhằm bảo đảm rằng sinh viên sẽ không hiểu được vấn đề là gì.)
Nhưng không may cho các nhà phân tích chính sách, con người không
đơn giản là những “người máy”. Họ là những cầu thủ chiến lược trong một
trận đấu phức tạp mà luật chơi là do chính sách của chính phủ đặt ra.
Những hành vi mà các nhà kinh tế học quan sát được − quyết định mua xe
hoặc mua nhà, nghỉ việc hoặc nhận việc mới, mướn thêm thợ hoặc xây nhà
máy mới − là những mảng nhỏ của chiến lược. Một khi luật chơi đã ổn
định, chúng ta có thể hy vọng rằng các chiến lược không thay đổi nhiều, và
ta có thể ngoại suy dựa vào những nhận định trong quá khứ. Nhưng khi luật
chơi thay đổi thì mọi dự đoán đều sai hết cả.
Nhà kinh tế học của chúng ta/người hùng lẽ ra nên dành ít công sức cho
việc thống kê và dành nhiều thời gian hơn cho lý thuyết đơn thuần. Nếu áp
dụng đúng lý thuyết môn bóng bầu dục − nói rằng mỗi đội đều cố gắng ghi
nhiều điểm hơn đội kia − thì có lẽ ông đã dự đoán đúng cách các cầu thủ
phản ứng lại với luật chơi mới. Nếu áp dụng lý thuyết “ngũ cốc” − nói rằng
các gia đình lựa chọn đồ ăn dựa trên cơ sở sở thích, sự thuận tiện, giá cả và
những yếu tố khác − thì ông đã có thể đoán được rằng người dân sẽ chẳng
ăn nhiều hơn ngay cả khi chính phủ phát không đồ ăn cho họ.
Dĩ nhiên sẽ có một số lý thuyết sai, và các nhà kinh tế học tán thành
những lý thuyết đó thì sẽ dự đoán tình hình không chính xác. Nhưng một
nhà kinh tế học theo một lý thuyết thì ít nhất cũng sẽ có một cơ hội dự đoán
đúng. Còn một nhà kinh tế học chỉ dựa vào số liệu thống kê ngoại suy thì
không có cơ hội nào hết.
