Trong suốt hai thập kỷ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, tỷ lệ lạm phát
biến động không ngờ. Không có sự khác nhau giữa lạm phát và lạm phát
bất ngờ. Nếu nhà kinh tế học A quả quyết rằng lạm phát mang lại công việc
cho con người và nhà kinh tế học B quả quyết rằng lạm phát bất ngờ mang
lại công việc cho con người, thì không có dữ liệu nào trong quá khứ phân
biệt được hai giả thuyết đó. Dữ liệu nào thừa nhận giả thuyết của nhà kinh
tế học A cũng sẽ thừa nhận giả thuyết của nhà kinh tế học B, và ngược lại.
Cả hai giả thuyết đều sẽ dự đoán đúng cho đến khi luật chơi thay đổi.
Nhưng sau khi luật chơi thay đổi, khi chính phủ bắt đầu kiểm soát tỷ lệ lạm
phát theo cách có hệ thống và có thể dự đoán được, thì một giả thuyết sẽ
đúngvà giả thuyết còn lại trở thành sai hoàn toàn.
Nếu dựa vào quá khứ để dự đoán hành vi của con người trong một môi
trường cố định thì rất dễ; nhưng dự đoán hành vi của con người trong một
môi trường luôn thay đổi mới khó. Vào mùa hè ở New York, tôi sẽ mang ô
đi làm khi bầu trời buổi sáng trở nên âm u. Nếu bạn quan sát tôi một thời
gian, có thể bạn sẽ nhận ra thói quen đó và đoán được khi nào tôi sẽ mang
ô. Nhưng ở Colorado vào mùa hè, tôi không bao giờ mang ô đi làm bởi vì
tôi biết chắc rằng cơn mưa chớp nhoáng vào buổi chiều sẽ dứt trước 5 giờ
chiều khi tôi tan tầm. Nếu tôi chuyển đến Colorado thì mọi dự đoán của
bạn đều sai hết.
Một nhà kinh tế học thấu hiểu được tại sao các đội chơi bóng trên không
sẽ biết chuyện gì xảy ra khi luật chơi thay đổi; một nhà kinh tế học thấu
hiểu được tại sao người tiêu dùng mua ngũ cốc sẽ biết chuyện gì xảy ra khi
bạn được cung cấp ngũ cốc miễn phí; một nhà kinh tế học thấu hiểu được
tại sao người ta chấp nhận một việc làm nào đó sẽ biết chuyện gì xảy ra khi
ta cố kiểm soát tỷ lệ lạm phát; và một nhà kinh tế học thấu hiểu được tại
sao tôi mang ô sẽ biết chuyện gì xảy ra khi tôi chuyển đến sa mạc. Để hiểu
được hành vi, các nhà kinh tế học phải biết kể chuyện − những câu chuyện
như là chuyện về người lao động thất nghiệp hay người bán kem − và dành
thật nhiều thời gian đắn đo xem câu chuyện có hợp lý hay không, và làm
thế nào để họ có thể kể những câu chuyện hay hơn.
