Nhưng khả năng hít thở không phải là một loại tài sản cố định. Những kỹ
năng phổ biến không thể đem lại phần thưởng lớn lao.
Nếu tất cả những người hít thở không được hưởng lợi từ không khí sạch
thì ai là người hưởng lợi đây? Các học thuyết mách bảo chúng ta phải đi
tìm chủ nhân của những tài sản cố định. Những ứng cử viên sáng giá nhất
là các chủ sở hữu đất ở thành thị − những người có thể đặt ra giá thuê nhà
cao hơn sau khi khói bụi bị triệt tiêu.
Luật Không khí sạch năm 1990 là một đạo luật có độ phức tạp cao áp
dụng vào một nền kinh tế cũng có độ phức tạp cao, và việc theo bước từng
người dân để tìm hiểu về từng chi tiết trong tác động của nó cũng là một
nhiệm vụ phức tạp. Nhưng như Aesop đã khám phá ra, những chi tiết của
thực tế có thể che khuất những sự thật cốt yếu mà chúng chỉ có thể lộ diện
tốt nhất qua những câu chuyện hư cấu giản đơn. Aesop gọi chúng là truyện
ngụ ngôn, còn các nhà kinh tế học gọi chúng là các kiểu mẫu. Tôi xin được
chia sẻ một vài truyện.
TRUYỆN NGỤ NGÔN SỐ 1: CÂU CHUYỆN VỀ HAI THÀNH
PHỐ
Đâu đó trong trung tâm của Rust Belt có hai thành phố nhỏ: Cleanstown
và Grimyville. Tất cả các hoạt động thường nhật – từ mua sắm, làm việc tới
dạo chơi trong công viên – đều dễ chịu như nhau tại hai thành phố, chỉ trừ
một thứ: hít thở. Công ty Thép Grimyville đứng sau chuyện đó. Không một
công dân Grimyville nào từng có diễm phúc được thức dậy và hít một hơi
sâu bầu không khí trong lành buổi sáng mà các công dân Cleanstown coi đó
là điều hiển nhiên. Những công dân Grimyville không chỉ cảm thấy khó
chịu với việc hít thở, họ cũng hít thở ít hơn. Tuổi thọ trung bình của người
dân Grimyville thấp hơn của người dân Cleanstown tới 10 năm.
Tại sao người ta lại muốn sống ở Grimyville? Chỉ vì một lý do: giá rẻ.
Một ngôi nhà thuê với giá 10 nghìn đô‐la một năm ở Cleanstown chỉ tốn 5
nghìn đô-la tại Grimyville. Chỉ 5 nghìn đô-la khác biệt đó cũng đủ để giữ
chân người ta tại Grimyville. Nếu không vì điều đó, người ta sẽ rời bỏ
