khóa học bốn năm sẽ chỉ phải học hai năm; những sinh viên dành tám năm
để học Tiến sĩ sẽ chỉ phải học bốn năm để có bằng cử nhân. Nếu kế hoạch
này được áp dụng thì việc xếp thứ hạng sinh viên của nhà tuyển dụng sẽ
không thay đổi, và mỗi sinh viên sẽ tiết kiệm được một nửa tiền học phí
(cũng như có cơ hội gia nhập lực lượng lao động sớm hơn). Tất cả các sinh
viên đều được hưởng lợi và không ai mất gì cả.
Nhưng sinh viên đại học, cũng giống như chim thiên đường đực, vốn có
tài bịp bợm trứ danh, và giao kèo bị phá sản bởi mỗi sinh viên quyết định vi
phạm các điều khoản và giành lợi thế so với các sinh viên khác. Kết quả là
tình trạng không hiệu quả lại trở về nguyên trạng.
Có vô vàn ví dụ, cả trong thế giới động vật lẫn chuyện của loài người.
Hãy xem xét một quần thể gia súc gặm cỏ ở một khu vực cấm. Nếu chúng
đều đồng tình gặm ít cỏ hơn trong năm nay, cỏ sẽ mọc lại nhanh hơn và cả
đàn gia súc sẽ có nhiều cỏ để gặm hơn trong tương lai. Có lẽ mỗi con bò và
trâu đều nhất trí rằng thỏa hiệp này cũng đáng để thực hiện. Ấy vậy mà con
vật nào cũng ăn gian, ăn thêm một chút so với phần của mình năm nay và
an tâm nghĩ rằng phần ăn thêm của riêng nó sẽ tác động không đáng kể đến
mùa cỏ sang năm. Nhưng than ôi, đàn gia súc rất đông và những tác động
không đáng kể đó được gộp lại. Sang năm, cả đàn gia súc đều phải chịu
đói.
Hành vi hợp lý không phải là vắc-xin phòng chống tính không hiệu quả.
Trong các ví dụ của chúng ta, mỗi cá nhân hành động một cách rất hợp lý –
chú chim đực nuôi đuôi dài, sinh viên đại học kéo dài thời gian học, con bò
ăn nhiều hơn một chút so với những gì nó hứa hẹn. Nếu lý trí không thể
cứu vãn chúng ta thì điều gì có thể đây? Đáng chú ý – đáng kinh ngạc – kỳ
diệu thay – là có một câu trả lời. Dưới những điều kiện khá chung chung,
khi hàng hóa được sản xuất và trao đổi trên thị trường cạnh tranh tự do
trong đó người ta giao dịch theo giá thị trường thì hoạt động kinh tế dẫn tới
những kết cục không hiệu quả. Thực tế này là những gì nhà kinh tế học có
trong đầu khi họ nói về thuyết Bàn tay vô hình.
