Vào thế kỷ XVIII, Adam Smith mô tả một diễn viên thực tế, người “chỉ
kiếm lợi cho riêng mình” tuy nhiên lại bị dẫn dắt bởi “một bàn tay vô hình
đẩy đến một kết cục không giống ý định của anh ta một chút nào”, kết cục
đó là sự thịnh vượng của xã hội, mà các nhà kinh tế học gọi là tính hiệu
quả. Phép ẩn dụ này tồn tại và trụ vững trước vô số cách hiểu sai. Người ta
nói rằng Smith đang diễn tả một tư tưởng tôn giáo, niềm tin rằng Thượng
đế cai quản mọi việc của chúng ta. Người ta nhắc đến nó nhiều hơn – gần
đây nhất là nhà vật lý học bạn tôi – rằng Smith có ý kiểu như: Tính lý trí cá
nhân, cùng với sức ép tàn nhẫn của quá trình chọn lọc tự nhiên (trên thị
trường cũng như trong bầu sinh quyển) nhất thiết phải đóng góp cho xã hội
và sự tiến bộ của các giống loài.
Nhưng nếu Smith có ý như vậy thì ông đã sai lầm. Bất cứ chú chim thiên
đường nào cũng có thể nói cho bạn biết vì sao. Điều Smith muốn nói là một
cái gì đó tinh vi hơn nhiều, và đáng chú ý hơn nhiều: Tính lý trí của cá
nhân, cùng với sự cạnh tranh và giá cả, sẽ dẫn tới những kết cục hiệu quả
cao; đó là những kết cục trong đó tất cả các cơ hội đều được tận dụng để
cải thiện lợi ích của tất cả mọi người. Điều này vẫn đúng, cho dù tính lý trí
của cá nhân và sự cạnh tranh sẽ hiếm khi dẫn tới những kết cục tốt đẹp như
thế nếu thiếu đi yếu tố giá cả.
Thuyết Bàn tay vô hình không rõ ràng đến thế, nhưng nó đúng. Những
năm 1950, các nhà kinh tế học Gerard Debreu và Lionel McKenzie, làm
việc độc lập, đã chuyển thành công thuyết này thành một tuyên bố toán học
thuần túy và chứng minh nó một cách kỹ càng. Thành tựu của họ là một
trong những kỳ tích của kinh tế học hiện đại.
Với công thức hiện đại, Thuyết Bàn tay vô hình giờ mang cái tên hiện
đại. Nó được gọi là Thuyết Cơ bản Đầu tiên của Kinh tế Phúc lợi, và nó có
thể được diễn giải một cách súc tích: Các thị trường cạnh tranh luôn phân
phối nguồn lực một cách hiệu quả. Còn có Thuyết Cơ bản Thứ hai của
Kinh tế Phúc lợi liên quan tới thực tế nói rằng có rất nhiều cách để phân
phối nguồn lực một cách hiệu quả. Thuyết Cơ bản Thứ hai nói rằng: Dù
bạn muốn đạt được cách phân phối hiệu quả nào trong vô vàn cách phân
