phạt 100 đô- la. Nhưng nếu bạn đạt doanh thu theo kế hoạch và nhận được
khoản tiền thưởng cuối năm, bạn sẽ không những chẳng lo lắng gì về khoản
tiền phạt 100 đô-la nữa mà còn có thể đủ tiền để mua đồ Viking mà bạn
luôn mong muốn có được − và với thứ đó con gái bạn lại có thể bị bỏng
ngón tay của bé.
Động cơ đơn giản là một phương tiện khuyến khích mọi người làm
nhiều điều tốt hơn và giảm bớt những việc không tốt. Nhưng hầu hết các
động cơ về cơ bản đều không xoay chuyển được tình thế. Nhân vật nào đó
− một chuyên gia kinh tế, một chính trị gia hay một bậc phụ huynh − đều
cần phải nghĩ ra những động cơ. Sẽ thế nào khi em bé ba tuổi của bạn ăn
hết khẩu phần rau của bé trong một tuần? Bé sẽ được một chuyến đi chơi
tới cửa hàng đồ chơi. Khi một hãng sản xuất thép xả quá nhiều khói vào
không khí? Hãng đó sẽ bị phạt một khoản tiền tương ứng với mỗi mức độ ô
nhiễm vượt mức mà luật cho phép. Có quá nhiều người Mỹ không đóng
thuế thu nhập? Chính là chuyên gia kinh tế, ông Milton Friedman , là người
đã đưa ra một giải pháp cho vấn đề này: tự động thu thuế từ tiền lương trả
cho nhân viên.
Có ba mặt cơ bản của một động cơ: mặt kinh tế, xã hội và chuẩn mực
đạo đức. Một động cơ đơn thông thường cũng sẽ gồm ba mặt này. Hãy nghĩ
về chiến dịch chống hút thuốc lá trong những năm gần đây. Việc tính thêm
ba đô-la tiền “thuế tội lỗi” cho mỗi gói thuốc là một động cơ kinh tế mạnh
mẽ nhằm ngăn cản việc mua thuốc lá. Việc cấm thuốc lá trong các nhà hàng
và quầy rượu là một động cơ xã hội có tác động mạnh. Và khi chính phủ
Mỹ xác nhận rằng các tay khủng bố đã kiếm tiền bằng cách bán thuốc lá
chợ đen, đây được coi là một động cơ đã vi phạm chuẩn mực đạo đức.
Một vài động cơ thuyết phục nhất vẫn chưa được thực hiện nhằm ngăn
chặn tội phạm. Khi xem xét thực tế này, chắc hẳn sẽ có ích khi đưa ra một
câu hỏi quen thuộc − tại sao có quá nhiều tội phạm trong xã hội hiện đại? −
và thử nghĩ tiếp: tại sao phạm lỗi ở mức nhẹ còn xảy ra thường xuyên hơn
thế?
