có 3 đô-la một ngày thì sao phải áy náy rút ngắn chút thời gian chơi tennis?
Quả thật từ tuần thứ 17 của đợt nghiên cứu, khi các chuyên gia kinh tế bỏ
mức phạt 3 đô la, con số phụ huynh đón con chậm đã không hề giảm. Giờ
đây họ có thể đến muộn, không phải trả tiền phạt và cũng chẳng cảm thấy
mắc lỗi gì.
Đó quả là bản chất kỳ lạ và đầy sức mạnh của động cơ. Một sự thay
đổi nhỏ có thể mang tới những kết quả to lớn và thường không đoán trước
được. Thomas Jefferson đã lưu ý điều này khi phản ánh về một động cơ
nhỏ bé đã dẫn tới tập quán Boston Tea Party và tiếp đó là cuộc cách mạng
Mỹ: “Điều bí hiểm chính là sự sắp xếp nhân quả của thế giới này khi chỉ
một món thuế hai xu, bị áp đặt không chính đáng đã làm thay đổi tập quán
của dân chúng”.
Vào những năm 1970, các nhà nghiên cứu đã tiến hành một cuộc
nghiên cứu, tương tự như nghiên cứu trường mẫu giáo Israel, đã lấy động
cơ đạo đức đối chọi với động cơ kinh tế. Trong nghiên cứu này, họ muốn
tìm hiểu về động cơ đằng sau việc hiến máu. Khám phá của các chuyên gia:
khi người hiến máu nhận được một khoản bồi dưỡng khi hiến máu thay vì
chỉ đơn thuần được ca ngợi về đức độ, mọi người có xu hướng ít hiến máu
hơn. Khoản tiền bồi dưỡng đã biến một hành động từ thiện cao cả thành
một cách khổ sở để kiếm vài đồng và việc đó chẳng đáng.
Chuyện gì sẽ xảy ra nếu như những người hiến máu nhận được một
khoản 50 đô-la, hay 500 đô-la, hay 5.000 đô-la? Chắc chắn là số người hiến
máu sẽ thay đổi đột biến.
Nhưng những thứ khác cũng sẽ thay đổi đột ngột vì mỗi một động cơ
đều có mặt trái của nó. Nếu một panh máu đột nhiên có giá tới 5.000 đô-la
thì bạn có thể chắc chắn rằng có rất nhiều người sẽ chú ý tới điều này. Họ
có thể dùng ngay mũi dao để ăn cắp máu. Họ có thể lấy máu của lợn giả
làm máu mình. Họ có thể gian dối với giới hạn lượng máu được hiến bằng
cách sử dụng tên giả. Với bất kỳ động cơ nào, với bất kỳ tình huống nào,
