quy mô nguồn nhân lực, phấn đấu đưa Trung Quốc trở thành cường quốc về
nguồn vốn con người.
Nghiên cứu chính sách dân số của Trung Quốc theo từng thời kì, chúng tôi cho
rằng, sự thay đổi trong chính sách dân số của Trung Quốc kể từ năm 1949 đến
nay chịu tác động của một số yếu tố chủ yếu: (i) việc nhận thức lại “Thuyết dân
số mới”; (ii) việc chuyển đổi từ thể chế kinh tế kế hoạch sang thể chế kinh tế thị
trường xã hội chủ nghĩa đặc sắc Trung Quốc.
Xuất phát điểm của chính sách một con ở Trung Quốc bắt nguồn từ những lo
ngại về việc nếu không kiểm soát được tốc độ tăng trưởng dân số, Trung Quốc sẽ
không thể đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế. Sự lo ngại này – ở một mức
độ nhất định – gắn liền với “thuyết dân số mới” của Mã Dần Sơ. Tuy nhiên, như
những tranh luận sau đó, có thể thấy nhược điểm lớn nhất của lí thuyết này là
việc tính toán dân số có phần “cơ học” mà chưa xét hết đến tính đặc thù của sự
phát triển dân số, đặc biệt, chưa gắn biến đổi về tăng trưởng dân số với tăng
trưởng kinh tế và phúc lợi. Thực tế cho thấy quan điểm cho rằng dân số quá đông
nên sẽ cản trở sự phát triển kinh tế đang dần bị thay thế.
Trong thời kì kinh tế kế hoạch, phúc lợi và an sinh xã hội thường do các tổ
chức thuê dụng lao động đảm nhiệm. Tại thành phố, doanh nghiệp nhà nước
(SOE) và các đơn vị hành chính sự nghiệp đồng thời phải đảm trách việc lo xây
dựng nhà ở, trường học, chăm sóc sức khỏe cho công nhân viên chức của mình.
Tình hình tương tự diễn ra đối với các hợp tác xã (có thời gian các tổ chức này
được hợp nhất thành các công xã nhân dân). Tuy nhiên, khi tiến hành chuyển đổi
sang thể chế kinh tế thị trường, các hợp tác xã bị giải thể, chế độ lao động suốt
đời tại các SOE bị bãi bỏ, chức năng xã hội của doanh nghiệp được tách biệt
khỏi chức năng kinh doanh thì chi phí an sinh xã hội đó chuyển về hộ gia đình.
Điều này làm gia tăng chi phí của việc sinh nở. Bên cạnh đó, do điều kiện kinh tế
chung ngày càng được cải thiện và yêu cầu làm việc ngày càng cao nên đầu tư
cho chất lượng vốn con người đòi hỏi có sự chuyển biến mạnh mẽ hơn so với các
giai đoạn trước. Vì vậy, việc sinh ít dần trở thành một lựa chọn hợp lí của các hộ
gia đình nhằm tạo điều kiện tốt hơn cho con cái. Điều này được phản ánh rõ nét
trong sự suy giảm của tổng tỉ suất sinh (Total Fertility Rate – TFR) của Trung
Quốc theo từng giai đoạn (Hình 7.1)
