con, xưng em, xưng anh và cả xưng tao). Trẻ nhận ra tên gọi gắn liền với bản
thân. Trẻ chú ý đến hình dáng của mình, các bộ phận, mắt, mũi, tay, chân và
cả giới tính của mình, ví dụ trẻ soi gương, rồi nhìn vào mình; trẻ đứng gọi
mình trong gương. Trẻ biết tự nhận xét, đánh giá bản thân. Ban đầu, trẻ dựa
vào lời nhận xét của người lớn, rồi trẻ tự liên hệ mình với các nhân vật trong
truyện (ngoan hay hư). Khi làm một việc gì đó mà được khen, trẻ thường làm
đi làm lại hành động để được khen. Mong muốn được người lớn khen ngợi là
nhu cầu lớn của trẻ, nên trẻ cố gắng để được khen nhiều. Trẻ nhận ra khả
năng và sức mạnh của mình thông qua các hành động với đồ vật, ví dụ trẻ
múc nước đầy xô, tắt đèn, bật đèn… Khi làm được điều gì, trẻ tỏ ra thích thú
và làm nhiều lần như vậy. Sự tự ý thức còn biểu hiện việc trẻ muốn hiểu về
bản thân trong quá khứ và mong muốn về mình trong tương lai. Bé Minh, 3
tuổi, nói: “Lúc con còn nhỏ, con hay tè dầm. Khi nào con lớn, con hết tè dầm,
mẹ mua cho con cặp đẹp để con đi học và nhiều chuyện Đôrêmon cho con
đọc”.
Lưu ý
Trước 3 tuổi, trẻ vẫn chưa phân biệt rõ ràng những thứ thuộc về mình hay
của người khác, vì vậy cha mẹ cần giúp trẻ phân biệt các giới hạn, sự khác
nhau. Nếu trẻ có cầm nhầm đồ của nhà trẻ, của người khác về, chúng ta
không nên vội la mắng trẻ là hư hỏng, ăn cắp. Cần dạy cho trẻ như thế là
không đúng. Nhưng nếu trẻ trên 3 tuổi cầm nhầm thì cần nghiêm khắc hơn
với trẻ.
➦ NGUYỆN VỌNG ĐỘC LẬP VÀ KHỦNG HOẢNG TUỔI LÊN 3
Khi trẻ tách được mình ra khỏi người khác và có ý thức về những khả
năng của chính mình, trẻ nảy sinh nguyện vọng được độc lập. Nhu cầu này rất
lớn, đó là để khẳng định mình. Đây là động lực mạnh mẽ thúc đẩy trẻ phát
triển. Điều này thể hiện sự trưởng thành hơn của đứa trẻ. Mặt khác, cũng từ
nhu cầu muốn độc lập này mà trẻ có phản ứng cảm xúc mạnh mẽ và thái độ
tiêu cực thường đối lập với người lớn. Các nhà tâm lý học gọi đây là “thời kì
khủng hoảng tuổi lên ba”.
Biểu hiện:
Bướng bỉnh: Trẻ chỉ muốn làm theo ý thích của mình và tự mình quyết định.
Ngang ngạnh: Khi không đạt được điều mong muốn, trẻ phản kháng bằng
cách khóc ré lên, khóc nhè, lăn ra ăn vạ, đập đầu, đạp tứ tung để đạt được
mục đích.
Vô lễ với người lớn: Khi không hài lòng điều gì thì trẻ thường giơ tay đánh,
nhéo hoặc nói vô lễ với người lớn.
Chống đối: Làm ngược lại những lời chỉ bảo của người lớn hoặc vi phạm
những điều họ ngăn cấm.
Chuyên quyền: Trẻ tỏ ra chuyên quyền trong quan hệ với tất cả mọi thứ xung
quanh; cái gì cũng muốn thuộc về mình, tính ích kỉ xuất hiện.
Khủng hoảng tuổi lên 3 là hiện tượng phổ biến, ít nhiều trẻ đều gặp phải
nhưng có tính tạm thời, chuyển tiếp. Sự tách rời bản thân ra khỏi người khác,
sự tự nhận thức về mình, mong được độc lập tự chủ là một bước ngoặt trong
sự phát triển tâm lý, tạo tiền đề cho sự hình thành nhân cách của trẻ ở giai
67
