Chúa lại quay sang hỏi ông Cờ Ruy:
- Ông bạn của ta. Giờ ta hỏi ông một câu, ông hãy nói thật, đừng vì nể
ta mà nói quanh co, nghe.
- Trình chúa, xin vâng.
- Có lần ông nói với ta là dân ta đánh giặc giỏi.
- Thưa, sự thật ngày nay càng chứng minh điều ấy. Bạn tôi, cố đạo Bô
Ri có thêm: người Nhật giỏi hơn và người Tàu kém hơn.
- Được rồi. Tôi không trở lại chuyện ấy tuy dân tôi nhiều người giữ
nguyên bệnh sùng bái người Tàu. Bây giờ tôi hỏi ông một câu: ngược lại
với ưu điểm mới nêu, ông tìm thấy nhược điểm căn bản nào đã làm chúng
tôi không theo kịp người Nhật, người Tàu và các nước Tây Dương?
- Trình chúa, tôi nghĩ là sự so sánh rất cần để ta tự xét ta.
- Đúng.
- Nước Đại Việt không nên so sánh với các lân bang yếu kém như Lào,
Miên mà nên so sánh với người Tàu, người Nhật để dễ thấy chỗ tốt, chỗ
xấu.
- Đúng quá!
- Tôi có thể tóm tắt trong câu này: Người Nhật không nói mà làm;
người Tàu vừa nói, vừa làm; người Đại Việt thì...
Chúa cười lớn:
- Nói mà không làm.
- Đúng ra nói nhiều mà làm ít.
