nơi ở Quảng Ngãi để trò chuyện với binh lính và thường dân, và cũng để
trực tiếp quan sát một số cuộc hành quân đang được lực lượng Đặc nhiệm
Oregon tiến hành ở phía Bắc Quảng Ngãi và cả vài nơi ở Quảng Tín, giáp
với Quảng Ngãi.
Qua các chuyến đi, tôi được các viên chức dân sự cho biết kể từ khi
Lính thuỷ đánh bộ Mỹ đến đây vào năm 1965, các cuộc hành quân đã làm
số dân bị gom vào các “trại tị nạn” của chính phủ tăng thêm hơn 100.000
người, đưa tổng số chính thức lên 138.000 người vào khoảng giữa tháng
Tám. Các quan chứ người Mỹ và Việt Nam quản lý các trại này ước tính có
khoảng 40% dân số của tỉnh đã lần lượt qua các trại của họ trong hai năm
trước. Cũng trong thời gian này, Lính thuỷ đánh bộ Mỹ, Lục quân, Lính
Thuỷ đánh bộ Hàn Quốc và quân đội Sài Gòn đã huỷ diệt khoảng 70% các
làng trong tỉnh – có nghĩa là 70% số nhà dân bị huỷ diệt.
Lần đầu tiên tôi nhận thức được sự huỷ diệt này là khi tôi dành mấy
ngày đầu tháng Tám để đi quan sát thực địa bằng máy bay với tư cách là
một phóng viên. Tôi ngồi ở phía sau viên phi công trên một chiếc máy bay
quan sát 0-1 Cessna một cánh quạt, hai chỗ ngồi, quan sát bằng mắt thường
toàn bộ dải đất ven biển đông dân của tỉnh. Cứ khi nào có điều kiện là tôi tự
mình kiểm tra lại con số tỷ lệ phần trăm số nhà bị tiêu huỷ so với ước tính
của họ. Trong một số quận huyện, tôi cũng có thể kiểm tra ước tính của tôi
cùng với các viên chỉ huy trên mặt đất, mặc dù không có con số nào được
công bố chính thức cả. Từ trên độ cao được quy định cho máy bay FAC [*]
là một ngàn năm trăm bộ (456m), tôi khó nhận biết được con người trừ khi
họ đội nón lá, nhưng tôi lại có thể dễ dàng quan sát nhà cửa và tàn tích của
những ngôi nhà bị thiêu huỷ.
[*] FAC (Forward Air Control plane): loại máy bay nhỏ, làm nhiệm
vụ trinh sát. Máy bay FAC trên toàn lãnh thổ miền Nam Việt bao giờ cũng
do phi công của không quân lái. (Chú thích của tác giả)
Nhà cửa ở Quảng Ngãi nằm rải rác dưới những lùm cây. Từ trên máy
bay, những lùm cây nổi lên như những hòn đảo màu xanh thẫm trên nền
vàng hoặc xanh nhạt của đồng lúa. Nhìn từ không trung, những mái nhà
còn nguyên vẹn trông giống như những mảng hình vuông màu nâu sẫm, tro
