tiền cho các nhân viên xử lý e-mail, mỗi thông điệp gửi đi hoặc nhận được
lại bòn rút của công ty khoảng 95 xu chi phí nhân công. Cochran tổng kết:
“Một phương pháp liên lạc ‘miễn phí, không va chạm’ cũng có những chi
phí mềm tương đương với việc điều hành một công ty nhỏ như Learjet.”
Thực nghiệm của Tom Cochran đã mang lại kết quả thú vị về chi phí theo
nghĩa đen của một hành vi tưởng chừng vô hại. Nhưng tầm quan trọng thực
sự của câu chuyện này chính là bản thân thực nghiệm đó, và cụ thể là mức
độ phức tạp của nó. Hóa ra, đúng là khó có thể trả lời một câu hỏi đơn giản
kiểu như: Tác động tối thiểu từ thói quen sử dụng e-mail hiện tại của chúng
ta là gì? Cochran đã tiến hành khảo sát toàn công ty và tập hợp số liệu
thống kê từ hạ tầng công nghệ thông tin. Anh cũng thu thập dữ liệu tiền
lương và thông tin về tốc độ gõ phím, tốc độ đọc thư, rồi triển khai toàn bộ
quá trình thông qua một mẫu thống kê để đưa ra kết quả cuối cùng. Dù thế,
kết quả khảo sát vẫn có thể thay đổi, và vì nó không thể rạch ròi, chẳng hạn
như có bao nhiêu giá trị được sản sinh thông qua việc sử dụng e-mail
thường xuyên, gây tốn kém và có thể thu lại một phần chi phí của nó.
Ví dụ này đã khái quát hóa những hành vi phổ biến nhất có khả năng cản
trở hoặc củng cố làm việc sâu. Dù chúng ta khó có thể chấp nhận được rằng
sự phân tâm cũng tạo ra chi phí và sự chuyên sâu cũng làm nên giá trị,
nhưng như Tom Cochran đã khám phá ra, những tác động này rất khó đo
lường. Đây không phải là đặc điểm nổi bật riêng biệt đối với những thói
quen có liên quan tới sự phân tâm và chuyên sâu: Nói chung, khi các công
việc tri thức đặt ra những nhu cầu phức tạp hơn đối với lực lượng lao động,
việc đo lường giá trị nỗ lực của mỗi cá nhân sẽ càng trở nên khó khăn hơn.
Thomas Piketty, nhà kinh tế người Pháp, đã trình bày quan điểm này trong
nghiên cứu về sự gia tăng mức lương đột biến của giới lãnh đạo. Giả định
chi phối lập luận của ông là: “Xét một cách khách quan, khó có thể đo đếm
được những đóng góp của một cá nhân vào thành quả của cả một doanh
nghiệp”. Việc không có các công cụ đo lường có thể dẫn đến những kết quả
bất hợp lý, chẳng hạn như mức lương của tầng lớp lãnh đạo không tương
