Lập luận thứ hai về lý do tại sao chiều sâu lại tạo ra ý nghĩa xuất phát từ
công việc của một trong những nhà tâm lý nổi tiếng nhất (và cũng sở hữu
cái tên khó đọc nhất) thế giới, Mihaly Csikszentmihalyi. Vào đầu những
năm 1980, Csikszentmihalyi làm việc cùng Reed Larson, một đồng nghiệp
trẻ tuổi tại Đại học Chicago, để tìm ra một kỹ thuật mới nhằm thấu hiểu
mức độ ảnh hưởng của tâm lý học đối với các hành vi thường ngày. Vào
thời điểm đó, rất khó để đo lường chính xác tác động tâm lý của các hoạt
động khác nhau. Nếu bạn đưa ai đó vào phòng thí nghiệm và yêu cầu người
đó nhớ lại cảm giác của mình tại một thời điểm cụ thể cách đó nhiều giờ,
họ sẽ không thể nhớ lại. Nhưng nếu bạn trao cho họ một cuốn nhật ký và
yêu cầu họ ghi lại cảm xúc trong suốt cả ngày, có vẻ họ sẽ không thể theo
dõi tất cả sự việc được – đơn giản là vì có quá nhiều việc xảy ra.
Csikszentmihalyi và Larson đã tạo ra bước đột phá trong việc tận dụng
công nghệ mới (ở thời điểm đó) để đưa ra câu hỏi về sự việc ngay khi nó
xảy xa. Cụ thể hơn, họ đã trang bị máy nhắn tin cho các đối tượng thử
nghiệm. Những chiếc máy nhắn tin này sẽ kêu bíp bíp trong khoảng thời
gian được chọn ngẫu nhiên (còn ở thời điểm hiện tại, các ứng dụng điện
thoại thông minh giữ vai trò này). Khi tiếng bíp ngừng kêu, các đối tượng
sẽ ghi lại những gì họ đang làm và cảm nhận của họ tại đúng thời điểm đó.
Trong một số trường hợp, họ sẽ được cấp một cuốn sổ để ghi lại những
thông tin này, trong khi những người khác sẽ được cấp điện thoại để gọi và
trả lời các câu hỏi nghiên cứu. Vì máy nhắn tin thỉnh thoảng mới kêu
nhưng lại rất khó để lờ đi, nên các đối tượng có khả năng sẽ tuân theo quy
trình thử nghiệm. Nhờ phản hồi về hoạt động được ghi lại vào đúng thời
điểm đang diễn ra, nên các câu trả lời sẽ chính xác hơn. Csikszentmihalyi
và Larson gọi phương pháp này là lấy mẫu kinh nghiệm (Experience
Sampling Method – ESM). ESM mang lại cái nhìn sâu sắc chưa từng có về
cách chúng ta thực sự cảm nhận nhịp đập của cuộc sống hằng ngày.
Công trình ESM của Csikszentmihalyi đã giúp ông củng cố lý thuyết được
phát triển trước đây: “Những khoảnh khắc đẹp nhất thường xảy ra khi cơ
