hụt đi nhiều. Không muốn ai nói động đến vong linh thầy tôi, mẹ tôi đã phải
làm mấy bữa cỗ trả "nợ miệng" các nhân đinh trong làng và các quan viên
trong hàng tổng, hàng huyện: Thầy tôi xuất thân là một ông Cử. Thế là đi
đứt mấy mẫu ruộng mới tậu. Tuy vậy, nhà tôi còn một cái cơ nghiệp ở ngoài
làng nữa là năm mẫu ruộng mà ông ngoại tôi chia cho mẹ tôi. Việc quản lý
mấy mẫu ruộng ấy, nhà tôi vẫn giao cho cậu cả tôi. Mẹ tôi cứ chắc trông
vào đó, việc chi tiêu trong nhà sẽ không đến nỗi thiếu thốn. Khi tôi đi Hà
Nội, vốn mong thi vào được trường Bảo hộ và xin được học bổng. Nhưng
thi trượt, tôi phải học tư ngoài. Sợ nhờ việc học của tôi, mẹ tôi phải vay tiền
cho tôi chi độ
. Mẹ tôi định sẽ bán số lúa thuế ruộng mà bấy lâu vẫn gửi
cậu tôi cho vay để trả món nợ. Không ngờ lúc mẹ tôi đến tính với cậu tôi,
thì số lúa kia hóa ra "hữu danh vô thực". Bao nhiêu lúa trong huân, mợ tôi
đều nhận là của mợ tôi cả. Còn số lúa mẹ tôi gửi, thì mợ tôi nói: "Lúa má
nào? Tôi biết đâu đấy! Mặc kệ anh em nhà cô với nhau!" Mẹ tôi đành cãi
nhau với cậu, mợ tôi một trận rồi sướt mướt khóc trở về. Về, mẹ tôi thu xếp
bán mấy mẫu ruộng ấy. Nhưng cậu tôi là lý trưởng đương thứ
. Mẹ tôi xếp
bán cho ai, cậu tôi cũng nhất định không đóng đồng triện vào văn tự! Nhân
cớ ông ngoại tôi hồi xưa chia ruộng cho mẹ tôi là chia miệng chứ không có
di chúc, cậu tôi đã lấy quyền gia trưởng, lập ý muốn nuốt không mấy mẫu
ruộng về phần mẹ tôi. Nhưng bề ngoài thì cậu tôi lại tỏ ra một ông anh cả
rất nhân từ. Cậu tôi bảo mẹ tôi: "Cô dại lắm! Bán đi lúc nào là hết lúc ấy!
Rồi mẹ con lấy gì mà nuôi nhau được? Tôi không thể biết đấy mà không
giữ. Tôi nhất định không cho cô bán! Tôi giữ là giữ cho cô và các cháu chứ
cho ai!"
Đó là câu chuyện "thế thái, nhân tình" mà mẹ tôi cho tôi biết vào hồi cuối
năm ấy, khi tôi nghỉ Tết, vừa "mới bước chân về đến nhà". Mẹ tôi cho tôi
biết tấm lòng vàng - hay tấm lòng "tham vàng" - của cậu, mợ tôi rồi bảo tôi:
- Theo ý bác con thì nhà ta nên đi kiện!
Tôi ngẫm nghĩ rồi đáp:
- Thưa mẹ, kể cậu, mợ con mà ăn ở như thế là tuyệt đường nhân nghĩa rồi,
đi kiện cũng là phải. Nhưng con chỉ sợ mấy mẫu ruộng ấy không ở tay cậu
