Robertson là tất cả những cách phiên dịch trên cuối cùng cũng đều gợi lên
đồng một thực tại, đó là “Thực Tại Tối Hậu”: “the ultimate reality” (L.C.
Robertson, The concept of Tao according to Lao- tzu and Chuang-tzu , in:
Atti del Congresso internazionale di Filosofia X (1960), 197-203).
7. NHỮNG ĐÚC KẾT SƠ BỘ:
Thời trục (Achsenzeit):
Các nhà sử học đã nhìn nhận có một biến chuyển vô cùng lớn lao đã xảy
ra trong lịch sử nhân loại vào giữa thiên niên thứ nhất ttl. Vào thời gian
năm thế kỷ trước công nguyên này, đã có sự đột biến xuất hiện của Trí tuệ;
một cái nhìn mới về thiên nhiên và lịch sử đã xảy ra từ các miền Đông Á
cho đến các vùng Địa Trung Hải trong các lĩnh vực tư tưởng, tôn giáo và
đời sống xã hội. Sự biến chuyển toàn cầu này đã được đánh dấu bởi những
con người phi phàm và đầy phúc đức như đức Phật, đức Khổng,
Zarathustra, các hiền triết Hy Lạp, các tiên tri Do Thái. Những con người
này đã xác quyết và ấn dấu vào gương mặt và định mệnh của dân tộc họ,
vào tư duy của toàn thể cư dân các lục địa cho cả hàng thế kỷ và hàng thiên
niên. Lão Tử cũng là một người phi phàm và đầy phúc đức của “thời đại
trục” này.
a) Lão Tử:
Những gì ta được biết về Lão Tử qua các truyền thuyết và lịch sử thì quả
thật rất hạn hẹp. Mặc dầu tên tuổi của ông cũng như quan hệ của ông với
quyển Đạo Đức Kinh không có gì là dứt khoát vững chắc trên bình diện
lịch sử tính, ta cũng vẫn có thể có một số nhận định như sau:
1) Lão Tử là một nhân vật lịch sử: Nhưng ta chỉ có thể đưa ra hai cái
mốc thời gian (479 ttl và 233 ttl) làm khung cho thời gian sinh sống của
ông: mốc thời gian trên là cuộc đời của Khổng Tử (chết 479 ttl), vì Khổng
