thiên hạ” (c. 22). Và nhất là với những hệ quả kế tiếp: vì “không xem mình
là sáng, nên sáng; không cho mình là phải, nên chói” (c. 22). Ta hãy đặt lại
câu hỏi trên đây: Những thái độ này có liên quan gì với cái Một, với Đạo?
Trong chương 22, có hai chữ làm bản lề cho suy luận: “Bởi vậy” (Bởi vậy,
thánh nhân phải ôm giữ cái Một), nhờ đó ta có thể hiểu được rằng, có một
tương quan giữa cái Một và tính khiêm nhu.
Trở về với chương 42, trong chương này, Lão Tử nối kết cặp âm dương
với sinh khí: “vạn vật cõng âm ôm dương, điều hòa bằng khí trùng hư”;
mới thoạt xem thì có vẻ kỳ lạ. Trong chương 10, sinh khí lại được nối kết
với Một: “làm cho hồn phách hiệp một, sẽ không bị chia lìa; ai làm cho
sinh khí tụ lại, sẽ trở nên như đứa trẻ sơ sinh”. Sự hiệp một − nhờ sự điều
hòa sinh khí − có khả năng làm cho con người nên thơ trẻ, nên vô vi, có
khả năng đóng mở cửa trời, nên vô tri (trí xảo), đó là những khái niệm và
hình ảnh dành riêng cho Đạo và đòi hỏi nơi những con “người đạt đạo”.
Cái Một tác thành nơi những con “người đạt đạo”, sanh và nuôi dưỡng,
sanh ra mà không chiếm cho mình, làm mà không cậy công, khiến cho lớn
mà không làm chủ, đó gọi là huyền đức” (c. 10). Cuối chương 42 lại nhắc
đến tính nhỏ bé, thấp hèn, nhưng lại được các vua chúa ưa thích tìm tòi.
Và như thế là bức tranh đã nên tròn: Cái Một được giới thiệu trước tiên
như một sức lực sáng tạo, như là gốc rễ cội nguồn đem lại sự sống, từ đây
muôn vật được phát xuất. Không phải cái Hai hoặc cái Ba đã đóng một vai
trò chính yếu. Chữ “khí” trong chương 10 và nhất là chương 42 đã nổi lên
một nét nhạc có âm hưởng hoàn vũ (cosmique). Đàng khác, tính sáng tạo
và toàn diện vũ trụ (cosmique) của cái Một hay “nên Một” lại được sánh
vai bổ túc và thăng bằng bởi được kết hợp với sự thấp hèn, thơ trẻ, vô vi,
vô tri (trí xảo), khiêm nhu, tính nữ ( năng vô thư hồ : c. 10). Đàng sau tất cả
những hình ảnh mờ ảo và những ẩn ý huyền bí này là sự hiện diện của Một,
của Đạo. Chính Đạo thực hiện những tác động kỳ diệu này và khắp nơi đưa
ra trước tiên sáng kiến, nhưng một trật lại ưa thích ở lại trong thầm kín.
