Trước tiên, cần một nhắc nhớ lịch sử: Tư duy cổ đại vào khởi thủy của
lịch sử văn hóa Trung Hoa có để lại dấu vết đã được xác định bởi một hình
ảnh thế giới; hình ảnh thế giới này quan niệm thế giới biến chuyển theo một
chu kỳ khép kín. Tư tưởng trường kỳ tái diễn của lịch sử về thế giới xuất
hiện qua một trong hai hình thức: hoặc cứ mãi mãi lặp lại những tiến trình
đã một lần đi qua, hoặc dưới những chu kỳ kế tiếp nhau sau khi chu kỳ
trước đã bị tiêu hủy. Trong hình ảnh thế giới khép kín này thì cuối cùng
Thiên nhiên chế ngự toàn bộ hình ảnh thế giới. Các thiên đế và thần linh
cũng đều phải phục tùng các luật pháp của thiên nhiên này. Lịch sử con
người và nhân loại cũng chỉ là một phần của tiến trình bất di dịch của thế
giới cưỡng bách này. Con người không thể lèo lái, lại càng không thể xác
quyết hay định đoạt về lịch sử của chính bản thân mình hay của loài người.
Điều độc nhất con người có thể làm là trao mình thần phục. Trong hệ thống
tư duy đó, khuôn phép hành động là: người bắt chước đất, đất bắt chước
trời, trời bắt chước tự nhiên (như là chu kỳ cưỡng bách). Và tới đây là hình
ảnh thế giới đóng kín.
Nhưng bây giờ, vào trung độ thiên niên thứ nhất trước Tây lịch, thì chính
hình ảnh thế giới kiên cố kia bị lay chuyển dữ dội. Một trạng thái bất ổn
chưa từng thấy đã đổ ập vào tâm tư của những nhà tư tưởng lớn thời bấy
giờ. Một sự khắc khoải khát mong chưa hề xảy ra nay tràn trề thấm nhập
vào những con người thời bấy giờ lên đường đi tìm sự tự do nội tâm lớn
hơn. Một cảm nhận mơ hồ về những viễn tượng mới của cuộc sống đã chi
phối những nhà tư tưởng của thế giới cổ đại từ Trung Hoa qua Ấn Độ, Ba
Tư cho đến Hy Lạp. Một ngờ vực lớn đã nổi dậy trong trí óc họ: Biết đâu
các luật pháp cưỡng bách của thiên nhiên thật chẳng phải là những thẩm
cấp cuối cùng định đoạt số mạng của thế giới và hạnh phúc của con người
và nhân loại? Có lẽ còn có một thực tại khác, vô cùng lớn hơn là thiên
nhiên máy móc và mù tối? Một đòi hỏi khó định nghĩa về khai quang, giải
phóng và cứu độ cho con người đang quờ quạng tìm kiếm được hiện hình
rõ nét khắp nơi từ lục địa Âu châu cho đến Á châu.
