LÂU ĐÀI - Trang 234

người khác thì đã có thể làm cách khác lắm chứ. Về nguyên tắc thì
tất cả chúng ta đều thuộc về Lâu đài, ta không có vực thẳm nào cả,
tức là chẳng cần phải bắc cầu gì cả, và trong những hoàn cảnh bình
thường thì đúng thế, nhưng rất tiếc là chúng em đã có dịp để khẳng
định rằng chính khi dính đáng đến điều đó thì mọi sự lại hoàn toàn
khác hẳn. Ít ra có lẽ bây giờ anh đã phần nào hiểu hơn thủ đoạn của
Sortini, và anh còn không cho là kinh khủng đến vậy, mà đúng là
như thế trong thực tế; so sánh với hành vi của Klamm thì càng dễ
hiểu hơn, và người được để ý tới càng dễ chịu đựng hơn. Nếu
Klamm viết một lá thư dịu dàng nhất, thì nó còn làm cno người ta
khó chịu hơn nhiều so với lá thư thô lỗ nhất của Sortini. Nhưng anh
đừng hiểu nhầm, em không dám xét đoán về Klamm em chỉ đối
chiếu các sự việc, bởi vì anh đã phản đối mọi sự so sánh. Klamm là
vị chỉ huy của phụ nữ, ông ta ra lệnh người này rồi người khác đến
găp mình, nhưng chẳng chịu được ai lâu, và ra lệnh cho họ đến như
thế nào thì cũng ra lệnh cho họ ra đi như thế. Ồ, Klamm không phí
công để viết thư đâu! Và so sánh việc đó với việc Sortini, hoàn toàn
sống đơn độc, ít ra chúng em cũng không biết gì về mối quan hệ của
ông ta với phụ nữ, bỗng dưng ngồi viết một lá thư bằng nét chữ đẹp
của một viên chức dẫu là ghê tởm đi nữa thì anh lại thấy là kinh
khủng hay sao? Và nếu như chứng minh được Klamm chẳng tốt đẹp
gì hơn Sortini, thậm chí là ngược lại, thì tình yêu của Frida có thể
thay đổi điều gì có lợi cho Klamm chăng? Anh hãy tin là xác định
mối quan hệ của phụ nữ đối với các viên chức rất là khó, nói chính
xác hơn, luôn luôn rất dễ dàng. Trong tình yêu không có sự khiếm
khuyết; không có những mối tình bất hạnh ở các viên chức. Vì vậy
chẳng có gì đáng khen nếu người ta nói về một cô gái rằng (bây giờ
em không chỉ nói về Frida) cô ta hiến thân cho một viên chức nào đó
bởi vì cô ta yêu người đó. Cô ta yêu và hiến thân, đúng vậy, nhưng
việc đó chẳng có gì là đáng khen. Còn Amália thì, anh có thể nói
chen vào, không yêu Sortini. Ừ thì cô ấy không yêu, nhưng có thể lại
là yêu, ai mà biết được. Đến cô ấy cũng không biết nữa là. Làm sao