hướng này chỉ gặp toàn khó khổ và tuyệt vọng. Còn thả mình theo khoái lạc nhục
dục thì cũng dẫn đến bất toại nguyện. Nếu bạn vượt lên khỏi thứ hạnh phúc từ
khoái lạc, thì bạn mới có được sự hạnh phúc đúng đắn và bình an. Hai cách, hạnh
phúc hay đau khổ, đều không phải là những trạng thái bình an. Đức Phật dạy phải
từ bỏ cả hai cực đoan sướng khoái và khổ đau đó. Đây chính là cách tu đúng đắn.
Đây là con đường Trung Đạo.
Chữ 'Trung Đạo' không phải chỉ về thân và lời nói, mà chỉ về tâm. Khi một
nhận thức (tưởng, tâm tưởng) khởi sinh mà ta không thích, nó tác động đến tâm
và sinh ra sự ngu rối. Tâm bị phiền rối, tâm bị 'quấy động'—đó không phải là
cách đúng. Khi có một nhận thức (tưởng, tâm tưởng) khởi sinh mà ta thích, tâm
chạy theo khoái lạc—đó cũng không phải là cách đúng.
Người phàm chúng ta không ai muốn khổ, chúng ta muốn sướng. Nhưng
thực ra, sướng chỉ là một dạng tinh tế của khổ mà thôi. Khổ bản thân nó là một
dạng thô tế. Chúng ta có thể ví nó như một con rắn. Đầu rắn là khổ đau, đuôi rắn
là khoái sướng. Đầu rắn thì thực sự nguy hiểm, nó có nọc độc. Nếu ta đụng vô
nó, nó cắn ta ngay. Nhưng dù ta đụng chỗ đầu hay chỗ đuôi nó vẫn quay lại cắn
ta, bởi do đầu và đuôi đều thuộc về một con rắn độc.
Tương tự vậy, cả sướng và khổ, khoái lạc hay sầu chán, đều được sinh ra từ
một mẹ-- đó là sự tham muốn, dục vọng. Do vậy, khi ta sướng khoái, tâm không
được bình an. Thực ra là không bình an! Ví dụ, như khi ta có được thứ mình
muốn, như tiền tài, danh vọng, lời khen, hạnh phúc, chúng ta vui lòng với điều
đó. Nhưng tâm vẫn chứa ẩn những thứ bất hài lòng, bất an, vì chúng ta luôn sợ
mất thứ đang có được. Chính nỗi sợ đó là sự bất an, là không bình an. Sau này,
khi có thể chúng ta bị mất dần đi những thứ đó, chúng ta sẽ thực sự khổ.
Do vậy, nếu bạn không ý thức rõ, không tỉnh giác rõ, thì ngay cả khi bạn
đang hạnh phúc, sự khổ đau vẫn đang tiềm tàng xảy đến sau đó. Cũng giống như
khi đang nắm vào đuôi rắn— nếu bạn không buông ra, nó sẽ quay lại cắn bạn
ngay. Do vậy, nên dù đó là đuôi rắn hay đầu rắn, dù đó là sướng hay khổ, dù đó là
thiện hay ác, chúng cũng chỉ là những đặc tính của Vòng Sinh Tử, của sự đổi
thay vô thường bất tận.
Đức Phật đã lập ra giới, định, tuệ là con đường dẫn đến sự bình an, con
đường dẫn đến sự giác ngộ. Nhưng sự thật là, những phần đó không phải là cốt
lõi của Phật giáo. Chúng chỉ là con đường. Phật đã gọi ba phần đó là 'Magga', có
