cũ (thói quen cũ của tâm). Chúng ta sẽ nhìn thấy tính luôn biến đổi (vô thường)
của tâm, tính luôn biến đổi (vô thường) của thân, tính vô thường của mọi sự
sướng, khổ, yêu, ghét...Tất cả chúng đều luôn biến đổi, đều là vô thường. Sau khi
nhìn thấy được điều này, tâm sẽ trở nên chán ngán, không còn mê thích thân và
tâm này (như là một cái gì đó cố định, thường hằng), không còn tham thích
những thứ đến-đi, có-mất, sinh- diệt và toàn là vô thường. Khi tâm đã trở nên
chán ngán, không còn tham thích nữa thì nó sẽ tự tìm cách thoát ra khỏi tất cả
những thứ đó. Nó không còn muốn dính chấp hay vướng vào mọi thứ vô thường
đó nữa, nó sẽ nhìn thấy tất cả những thứ đó nữa, nó nhìn thấy sự không thích
đáng của thế gian này, và sự không thích đáng khi được sinh ra trên thế gian này.
(Vì bản chất của mọi sự của thế gian, của sự sinh và sự sống thực sự là phũ
phàng. Chẳng có gì là gì cả, chẳng có gì là chắc chắn cả, tất cả mọi thứ đều là vô
thường).
(Giống như bấy lâu nay ta coi thân và tâm mình là ‘ta’ và ‘tâm hồn ta’ cố
định, giờ mới nhìn ra chúng chỉ là những thứ luôn biến đổi vô thường. Cảm giác
hụt hẫng và chán ngán giống như ta đã tưởng đó là những viên ngọc lóng lánh,
nhưng đến gần mới nhìn ra đó chỉ là những bong bóng nước vụt có vụt mất liên
tục liên tục dưới trời mưa).
Khi tâm đã nhìn thấy lẽ thực này, dù chúng ta có đi đâu hay ở đâu, chúng ta
cũng nhìn thấy sự vô thường, khổ (bất toại nguyện) và vô ngã (phi chủ thể) trong
tất cả mọi thứ. Chẳng còn thứ gì để chúng ta nắm bám vào. Dù chúng ta có đang
ngồi dưới gốc cây, trên đỉnh núi, hay trong thung lũng, chúng ta cũng nghe thấy
giáo lý của Phật. Tất cả cây cối dường như chỉ là một, tất cả mọi chúng sinh chỉ
như một, chẳng có gì đặc biệt, chẳng có ai khác biệt. (Tất cả đều mang ba đặc
tính đó). Tất cả đều sinh ra, tồn tại trong một thời gian, rồi già, bệnh, và chết; tất
cả cây cỏ và chúng sinh đều vậy.
Vậy là chúng ta nhìn thấy thế giới một cách rõ ràng, nhìn thấy thân này và
tâm này một cách rõ ràng. Chúng ta thấy rõ rệt hơn về tính vô thường, thấy rõ rệt
hơn về bản chất khổ, thấy rõ rệt hơn về bản chất vô ngã (không có chủ thể) trong
tất cả mọi thứ. Nếu ai nắm giữ hay chấp vào thứ gì họ sẽ bị khổ. Đây là cách khổ
khởi sinh. Nếu chúng ta nhìn thấy thân này và tâm này đơn giản như chúng là, thì
khổ sẽ không khởi sinh, bởi chúng ta không nắm giữ hay dính chấp vào chúng.
Dù chúng ta đi đến đâu chúng ta cũng có trí tuệ hiểu biết như vậy. Ngay cả khi
