tin cậy của chúng. Khi cái Phật trí [Buddho] – cái người biết – được chín chắn và
thâm nhập sâu hơn, người tu càng có sự tỉnh giác sâu sắc hơn và thấy biết rõ hơn
về bản chất sự thật: “mọi thứ có điều kiện (hữu vi) đều thuộc bản chất vô
thường”. Đây là lúc trí tuệ minh sát càng thâm sâu và giúp cho sự vững chắc và
tĩnh lặng của định (samādhi) càng mạnh mẽ hơn và càng được thanh lọc tinh tế
hơn.
Định (samādhi) có nghĩa là tâm vững chắc và ổn định, tức tâm được tĩnh
lặng. Có hai loại. Một loại tĩnh lặng có được từ việc tu tập ở một nơi yên tĩnh, nơi
không có hình sắc, âm thanh, hoặc những đối tượng giác quan nào tác động ta.
Cái tâm được tĩnh lặng như vậy thì vẫn chưa thoát khỏi những ô nhiễm (kilesa).
Những ô nhiễm vẫn còn che phủ trong tâm, nhưng tạm thời trong trạng thái định
(samādhi) chúng chỉ tạm lắng lặn xuống mà thôi. Giống như một ao nước, nó chỉ
tạm lắng trong khi những rác rưởi bùn dơ đang lắng xuống đáy ao; nhưng khi có
gì quậy lên, những thứ bùn dơ ô nhiễm lại nổi lên làm vẫn đục cả ao nước ngay.
Chúng ta cũng y hệt như ao nước. Khi chúng ta nhìn thấy một hình sắc, nghe thấy
một âm thanh, hoặc tâm bị tác động bởi một trạng thái, một phản ứng không-
thích (sân) nào cũng làm mờ cái tâm. Đó là thói tâm sân. Nếu tính sân không bị
kích thích, ta thấy thư thái dễ chịu; nhưng cái cảm giác dễ chịu đó khởi sinh trong
tình trạng các ô nhiễm và dính chấp vẫn còn có đó; sự cảm giác dễ chịu (bình an)
đó không phải phát sinh từ trí tuệ.
Ví dụ, ta muốn có cái máy thu thanh. Sau khi đã có được nó, ta cảm thấy vui
lòng và thỏa mãn, đúng không? Vậy ta sẽ được hài lòng nếu ta mua được cái máy
thu thanh. Nhưng nếu ta bị dính vào cái cảm giác hài lòng nếu có máy, thì ta sẽ bị
khổ. Ta đã tạo ra nhân khổ cho mình. Ta vô tình tạo nhân khổ, nhưng ta không ý
thức được như vậy. Điều này là do sự hài lòng của ta là phụ thuộc vào sự có được
cái máy thu thanh, nên chừng nào ta còn chưa có được cái máy, ta sẽ khổ. Khi ta
có được cái máy, ta sẽ cảm thấy hài lòng và thỏa mãn. Nhưng lỡ có ai lấy trộm
cái máy, ta lại rớt vào cảm giác khổ. Cứ như vậy. Có máy thì vui, không có máy
thì khổ. Cứ như vậy trong một khoảng thời gian. Cũng giống như vậy, trạng thái
định (samādhi) là phụ thuộc vào những điều kiện tĩnh lặng; khi các điều kiện
giúp tĩnh lặng đó không còn, định cũng không còn. Định đó là không chắc chắn,
nó cũng giống như niềm vui sướng khi ta có được thứ mình muốn. Khi có được
cái máy thu thanh thì ta cảm thấy vui sướng. Nhưng nguyên nhân đích thực của
