nhờ-trí- tuệ”, tức người tu tu tập sự định tâm (samādhi) đạt một mức (tầng thiền
định) vừa đủ và dùng nó để hỗ trợ cho việc thiền quán để đạt đến một trí tuệ minh
sát giúp giải thoát.
(Sự giải thoát tâm trực tiếp hay sự giải thoát của/ở tâm là người tu tu thiền
định đạt đến tất cả tám tầng thiền định sắc giới và vô sắc giới, rồi tâm tự chuyển
biến và chứng đắc sự giải thoát. Còn sự giải thoát nhờ-trí-tuệ là người tu có thể
chỉ cần chứng đắc chỉ một tầng thiền định nào đó, và dùng trạng thái định sâu đó
để hỗ trợ phát triển trí tuệ minh sát. Và nhờ có trí tuệ minh sát (sự hiểu biết),
người tu nhìn thấy sự thật của tất cả mọi thứ đúng như chúng thực là, và người tu
buông bỏ hết tất cả mọi ô nhiễm và gông cùm để đạt đến giải thoát).
Hai loại giải thoát này được ví như những loại cây khác nhau. Một số loài
cây lớn lên ra hoa kết quả nhờ tưới nhiều nước, nhưng những loài khác có thể
chết đi nếu ta tưới nhiều nước. Với những cây kỵ nước, ta chỉ nên tưới một ít
nước, chỉ vừa đủ để nó lớn lên và ra hoa kết quả. Ví dụ những loài cây như cây
thông, nó mọc trên đất cao khô trên rừng, nếu chúng ta tưới nhiều nước nó sẽ
chết ngay. Thấy thì lạ, nhưng sự thật là vậy, chỉ cần nhìn vào những loài cây như
cây thông ở đây. Nó nhìn có vẻ đang bị khô nước và khó mà sống nỗi, nhưng nó
sống khô như vậy đó, nó chỉ cần ít nước là hoàn hảo. Hãy nghĩ về điều này. Ai
cũng thắc mắc không biết nó lấy đâu ra nước để nuôi sống thân cây to lớn như
vậy. Nhưng những loài cây khác thì cần phải có rất nước thì mới phát triển lớn
lên được. Đó là những loài cây có rễ mọc sâu mọc xa khắp nơi để hút nước lên
thân, thậm chí nhiều loài cây có cả rễ cây trên thân để hút nước từ trong không
khí thì mới đủ sống; ví dụ như cây đa, cây si... Còn có những loài cây khác người
ta chỉ cần bỏ vô chậu, treo lên không, không hề tưới nước, vậy mà chúng vẫn
sống tốt và sống lâu. Mỗi loài một đặc điểm, có loài cần nước nhiều, có loài cần
nước ít. Cũng giống như hai loại giải-thoát vừa mới nói. Các thầy có hiểu không?
Đó chỉ là do chúng khác nhau theo cách tự nhiên của mỗi loại.
Vimutti là sự giải-thoát. Ceto-vimutti là sự giải-thoát có được từ sức mạnh
của cái tâm đã được tu tập đến những mức độ định (samādhi) tối đa và thâm sâu
nhất (đó là các tầng thiền định sắc giới và vô sắc giới). Loại giải-thoát này giống
như những cây cần rất nhiều nước để sinh trưởng và ra hoa kết quả. Những loại
hác thì cần ít nước, nước nhiều quá chúng sẽ chết. Chúng chỉ cần một ít nước là
đủ sinh trưởng và ra hoa kết quả. Do vậy, Phật đã dạy về hai loại giải thoát khỏi
