ý nghĩ, và những trạng thái tâm mà chúng ta trải nghiệm. Hãy xem xét những
trạng thái và những cảm xúc dù nó tích cực hay tiêu cực, dù nó là tốt hay xấu.
Xem xét quán xét tất cả mọi thứ. Cũng giống như có người leo lên cây xoài và
rung cây cho trái rụng; ta chỉ việc đứng dưới xem xét từng trái xoài: trái nào hư
rục thì ta bỏ, trái nào ngon lành thì ta lấy gom lại. Việc đó không khó khăn mệt
sức, bởi ta chỉ đứng dưới nhìn và gom chứ đâu có leo trèo trên đó mà mệt nhọc.
Ta chỉ đơn giản đứng dưới, xem xét từng trái xoài và thu gom mang về.
Các thầy có hiểu ý nghĩa ví dụ này không? Mọi thứ trải nghiệm bằng một
cái tâm bình an sẽ mang lại sự hiểu biết lớn lao hơn. Chúng ta không còn phóng
tâm, tạo tác, diễn dịch này nọ xung quanh điều gì được trải nghiệm. Sự giàu
nghèo, vinh nhục, khen chê, sướng khổ cứ xảy ra theo lý của chúng. Và chúng ta
cứ bình an. Chúng ta khôn ngoan. Điều đó thực sự đáng vui. Thực là đáng vui khi
ta biết sàng lọc và xử lý mọi sự. Những gì thiên hạ gọi là tốt, xấu, thiện, ác,
sướng, khổ, này, nọ, hay bất cứ là gì – tất cả đều được ghi nhận cho lợi lạc của
chúng ta. (Miễn sao chúng ta đừng dính chấp theo thứ gì). Giống như có người
trèo lên cây xoài đạp rung để làm xoài rụng xuống cho chúng ta nhặt lấy vậy.
Chúng ta cứ ghi nhận và nhặt lấy những trái xoài ngon mà không sợ hãi gì cả. Có
gì ở đó mà ta phải sợ? Giàu nghèo, vinh nhục, khen chê, sướng khổ, và tất cả
những thứ khác trên đời cũng đâu hơn gì những trái xoài đang rụng xuống, và
chúng ta cứ nhìn những thói tính thế gian đó cũng như ta đứng nhìn những trái
xoài đang rớt xuống với một cái tâm tĩnh lặng. Và chúng ta biết những trái nào là
tốt, những trái nào là xấu.
Làm Việc Hợp Theo Lẽ Tự Nhiên
Khi chúng ta bắt đầu nắm giữ sự bình an và tĩnh lặng, mà chúng ta phát triển
bằng thiền tập, để quán xét mọi thứ, thì trí tuệ sẽ khởi sinh. Đây tôi gọi là trí tuệ
minh sát. Đây là vipassanā. Đó không phải là thứ được tạo tác hay được chế ra.
Nếu chúng ta khôn khéo, trí tuệ minh sát sẽ tự nhiên có và tự phát triển. Chúng ta
không cần phải đặt tên dán nhãn cho cái đang diễn ra. Nếu chỉ có một ít trí tuệ
minh sát, ta gọi đó là trí tuệ minh sát nhỏ, vipassanā nhỏ''. Khi sự nhìn rõ (minh
sát) tăng lên chút nữa, ta gọi đó là trí tuệ minh sát vừa, vipassanā vừa. Nếu sự
hiểu biết đã sáng rõ hoàn toàn theo đúng với lẽ thực của Sự Thật, ta gọi đó là trí
tuệ minh sát hoàn toàn, hay vipassanā rốt ráo. Theo cá nhân tôi, tôi thích dùng
chữ trí tuệ paññā (bát-nhã) hơn là chữ trí tuệ vipassanā (minh sát). Nếu chúng ta
