B. Ngân hàng trung ương
Ngày nay, ngân hàng trung ương – với việc độc quyền phát hành tiền giấy,
can thiệp vào thị trường tiền tệ và vai trò người cho vay cuối cùng – được
coi là hòn đá tảng của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa ổn định. Đang có cuộc
tranh luận sôi nổi về việc ngân hàng trung ương nên độc lập về mặt chính trị
đến mức nào, cũng như về mục tiêu và công cụ của chính nó.
Dù cuộc
tranh luận có thể là sôi nổi, ít người nghi ngờ về sự cần thiết của ngân hàng
trung ương. Tuy nhiên, vào thời kì đầu của chủ nghĩa tư bản, tình hình
không như vậy.
Ngay từ thế kỷ XVIII, trong những giai đoạn khủng hoảng tài chính, các
ngân hàng giữ thế thượng phong như Ngân hàng Anh (Bank of England) hay
những Ngân hàng quy mô lớn ở New York buộc phải thực hiện vai trò người
cho vay cuối cùng. Khả năng gia tăng của những thiết chế như thế để đối
phó với sự hoảng loạn của hệ thống tài chính trong ngắn hạn, và sự ổn định
được tạo lập trong dài hạn, đương nhiên dẫn đến việc ra đời một ngân hàng
trung ương thực sự.
Nhưng, lúc đó nhiều người tin rằng việc thành lập ngân hàng trung ương
sẽ khuyến khích người ta chấp nhận rủi ro quá mức bằng cách bảo lãnh cho
những người vay nợ thiếu thận trọng trong những giai đoạn rối loạn tài
chính (điều mà ngày nay chúng ta gọi là “rủi ro đạo đức”).
Quan điểm
này được tóm lược tốt nhất trong nhận xét của Herbert Spencer: “Kết quả
cuối cùng từ việc che chắn con người khỏi ảnh hưởng của sự điên rồ là làm
cho thế giới đầy những thằng ngu”.
Kết quả là ở các nước NDC, quá
trình phát triển của ngân hàng trung ương diễn ra rất chậm chạp và ngập
ngừng.
Ngân hàng Thụy Điển Riksbank (thành lập năm 1688), trên danh nghĩa là
ngân hàng trung ương chính thức đầu tiên trên thế giới. Nhưng, cho đến giữa
thế kỷ XIX, nó vẫn chưa thể hoạt động như một ngân hàng trung ương thực
sự, bởi – ngoài những thứ khác – không được độc quyền phát hành tiền giấy,
mãi đến năm 1904 nó mới đạt được điều này.
