sẽ dựa vào danh tiếng vì năng lực, những cân nhắc về giai tầng không
được phép gây trở ngại cho công trạng; thêm nữa, sự nghèo hèn cũng
không thể cản đường, nếu một người có năng lực phụng sự tổ quốc, anh
ta sẽ không bị thân phận không tên tuổi của mình gây trở ngại. Sự tự do
mà chúng ta được hưởng từ thể chế của chúng ta cũng rộng mở đến tận
đời sống bình thường của chúng ta. Ở đó, chẳng những không ganh
ghét dòm dỏ lẫn nhau, chúng ta cũng không thấy phải bực tức với hàng
xóm của mình vì anh ta làm những gì mà anh ta thích, hoặc thậm chí
phải cho phép mình nhìn anh ta một cách xúc phạm và không thiếu tính
công kích, cho dù cách nhìn đó chẳng gây ra một hình phạt cụ thể nào.
Nhưng mọi sự dễ dãi trong các mối quan hệ cá nhân của chúng ta
không biến chúng ta thành những công dân không tôn trọng pháp luật.
Đối lập với mối lo sợ này là tấm lá chắn vững vàng của chúng ta, dạy
cho chúng ta biết tuân theo các quan tòa và luật lệ, nhất là quan tâm tới
việc bảo vệ những người bị xâm hại, cho dù luật lệ đó trên thực tế đã
thành văn, hay thuộc về những quy tắc ứng xử mà cho dù bất thành văn
cũng chẳng thể vi phạm mà không cảm thấy hổ thẹn.
Thêm vào đó, chúng ta còn cung cấp rất nhiều phương tiện để tâm trí
thư giãn sau công việc. Chúng ta cử hành các cuộc thi đấu và hiến tế
quanh năm, và vẻ trang nhã trong những công trình kiến trúc tư nhân
của chúng ta tạo nên một nguồn vui thường nhật và xua tan tâm trạng u
uất; trong khi đó kinh thành rộng lớn của chúng ta hội tụ sản vật từ
khắp thế giới vào hải cảng của mình, vì vậy đối với một người Athens
những sản vật của các xứ khác là thứ anh ta quen được hưởng thụ như
những sản vật của xứ mình.
Nếu đề cập đến sách lược quân sự của chúng ta thì về điểm đó chúng
ta cũng khác biệt với những kẻ đối địch. Chúng ta rộng mở kinh thành
của mình với thế giới, và không bao giờ dùng những luật lệ phân biệt
người ngoại bang để loại trừ họ khỏi bất kỳ cơ hội học hỏi hay quan sát
nào, dẫu cho tai mắt kẻ địch đôi khi có thể lợi dụng được tính hào
phóng của chúng ta; chúng ta ít trông cậy vào hệ thống và chính sách
mà chủ yếu là trông cậy vào tinh thần dân tộc của công dân chúng ta;
